Παιγνίδια και δρώμενα της Καθαράς Δευτέρας στην Κρήτη

Η Καθαρά Δευτέρα σηματοδοτεί το ξεκίνημα της Μεγάλης Σαρακοστής και στην Κρήτη του παρελθόντος η μέρα αυτή δεν ξεχώριζε μόνο για το ιδιαίτερο μενού της αλλά και για τα παιγνίδια της και τα δρώμενα της.

Όπως περιγράφει ο συγγραφέας και δημοσιογράφος Νίκος Ψιλάκης στο βιβλίο του «Λαϊκές Τελετουργίες στην Κρήτη-Έθιμα στον κύκλο του χρόνου», το σκηνικό της Καθαράς Δευτέρας διέφερε από χωριό σε χωριό.

Σε μια πρώτη προσπάθεια μάλιστα, πριν από πολλά χρόνια, να καταγραφούν κάποια απ' αυτά τα ξεχωριστά δρώμενα μετρήθηκαν από τον ίδιο τουλάχιστον πενήντα!.

Στο Μεραμπέλλο οι άνδρες εκείνη την ημέρα έπαιζαν "απαλέθια" ή "αμάδες". Ήταν ένα τυχερό παιγνίδι στο οποίο συμμετείχαν 5-6 άτομα με δεκάρες και πέτρες.

Οι μεταμφιέσεις της Καθαράς Δευτέρας ήταν διαφορετικές από εκείνες της Αποκριάς αφού ζητούμενο τους δεν ήταν να μην αναγνωρίζεται το άτομο που μεταμφιεζόταν αλλά να παραμορφώνεται και να είναι αναγνωρίσιμο.Γι' αυτό κυρίως χρησιμοποιούσαν κάπνα από τα τσικάλια για να μουζωθούν.

Στο Μέρωνα Αμαρίου υπήρχε στην παρέλαση των μεταμφιεσμένων πάντα ένας τελετάρχης , αρχηγός, που πήγαινε μπροστά κι από πίσω ακολουθούσε ο Χότζας ντυμένος παράξενα.

Τα παιγνίδια της Καθαροδευτέρας εμπεριείχαν έντονο το θεατρικό στοιχείο και βασίζονταν στο αυτοσχεδιασμό αλλά εντός ενός συγκεκριμένου βασικού πλαισίου.

 Κάποια εξ αυτών ήταν ο «τσαγκάρης» που αναβάλλοντας διαρκώς το μπάλωμα ενός στιβανιού μαλώνει με τον πελάτη του. Η «Αρκούδα» με τον «Αρκουδιάρη» και το «Δικαστήριο», κατά το οποίο στην πλατεία του χωριού στήνεται μια ιδιότυπη παρωδία δίκης.

Επίσης η «γριά με την καμπούρα», με ένα τυρί στην πλάτη, η οποία δέχεται και ανταποδίδει πειράγματα, συχνά και κατάρες.

Ακόμα ο «γιατρός με τον κουφό», το «λαδικό του διακονιάρη» που αντί για λάδι έχει νερό και καταβρέχει τον κόσμο, ο «Αγιασμός», το «Προξενιό της νύφης», η «Λουχούνα» και τα «Λάχανα».

Το τελευταίο, στις Ασίτες, είχε στο επίκεντρο τον περβολάρη που ποτίζει ως λάχανα μια ομάδα μεταμφιεσμένων. Χτυπά τα κεφάλια τους να δει αν είναι μεστωμένα, ή πιάνει τις ρίζες τους (το επίμαχο σημείο του σώματος) για να δει αν είναι σάπιες. Ο μονόλογος του προκαλεί γέλιο αλλά και τη συμμετοχή όλων στο παιγνίδι.