Το πέρασμα της πανώλης από την Κρήτη-Ιστορική αναδρομή στο θανατικό που αποδεκάτισε το νησί

Η Κρήτη ήταν μια από τις περιοχές που δοκιμάστηκε από τις επιδημίες πανώλης μέχρι το 19^ο αιώνα, οπότε καταγράφηκε η τελευταία στο νησί μας.

Ο καθηγητής Θεοχάρης Δετοράκης είχε συμπεριλάβει  στην εργασία του με τίτλο «Η πανώλης εν Κρήτη-Συμβολή εις την ιστορίαν των επιδημιών της νήσου» ενδιαφέροντα στοιχεία για όλες τις περιόδους που το νησί μας δοκιμάστηκε απ αυτή την θανατηφόρα ασθένεια, θανατώνοντας πολλές χιλιάδες ανθρώπων.

Όπως περιγράφει, η πανώλη έπληττε ανέκαθεν μεσογειακές χώρες, ειδικά στην Ανατολική Μεσόγειο, με την Κρήτη λόγω της θαλάσσιας σύνδεσης της με πολλές εξ αυτών να είναι ευαίσθητη στις λοιμώδεις νόσους.

Δυστυχώς για την αρχαιότητα δεν έχουμε επαρκή στοιχεία, αν και μάλλον είναι πιθανό πως η πανώλη του 1400 πΧ που αναφέρεται ως «πανώλη των Φιλισταίων» έπληξε και την Κρήτη.

Ο Ηρόδοτος είχε παρατηρήσει ότι μετά τον τρωικό πόλεμο είχε υπήρξε στην Κρήτη μείωση του πληθυσμού οφειλόμενη σε λοιμό, αλλά δεν ξέρουμε αν αναφέρεται ειδικότερα σε πανώλη.

Την πρώτη περίπτωση επιδημίας πανώλης στην Κρήτη, στους ιστορικούς χρόνους, αναφέρει το έτος 251 μ Χ, περιγράφοντας το μαρτυρικό θάνατο των Αγίων Δέκα, ο Coronelli. Όμως επειδή δεν καταγράφεται σε καμιά άλλη πηγή θεωρείται επισφαλής ως πληροφορία.

Η πρώτη, χωρίς αμφισβήτηση, επιδημία πανώλης που εξαπλώθηκε σε όλο το Βυζάντιο μαρτυρείται περί το 542, επί Ιουστινιανού.

Πληρέστερες περιγραφές για την πανώλη έχουμε επί Ενετοκρατίας.

Το έτος 1330 μια τέτοια επιδημία χτύπησε τα Χανιά και ιδιαιτέρως το Χάνδακα.

Πανώλη έχουμε και μεταξύ των ετών 1340-1350. Αναφέρεται ως επιδημία "τση μαύρης πανώγλας" και στη διάρκεια της ερημώθηκε το Ρέθυμνο.

Το 1365 αλλά και το 1376 η πανώλη κάνει πάλι πέρασμα από το νησί. Μάλιστα το 1376 απ αυτήν ερήμωσε ο Χάνδακας. Ο Δούκας διέταξε τότε να κληθούν όλοι οι οφειλέτες του δημοσίου να παρουσιασθούν αυτοπροσώπως και να εγκατασταθούν με τις οικογένειες τους στην πόλη ώστε να τους επιτραπεί να εξοφλήσουν τις οφειλές τους σε δόσεις.

Ακόμα πανώλη καταγράφεται το 1389 ενώ πολύ μεγάλη ήταν η έκταση της νόσου το 1398. Τότε αποδεκατίστηκε ο στρατός της φρουράς του Χάνδακα, όπως μας πληροφορεί το θέσπισμα της Γαληνοτάτης Δημοκρατίας της Βενετίας.

Νέα επιδημία πανώλης μαστίζει την Κρήτη μεταξύ των ετών 1408-1409. Η νόσος μεταδόθηκε μέσω καπετάνιου από ένα πλοιάριο από την Κάρπαθο. Κράτησε δυο χρόνια και θανάτωσε περί τις 15.000 ψυχές, ανάμεσα τους και ο Δούκας του νησιού Leonardo Trivisan.

Λοιμοί πανώλης καταγράφονται τα έτη από 1416-1419 αλλά και 1456-1457. Στην τελευταία αυτή πανώλη μετατράπηκε σε λοιμοκαθαρτήριο η Μονή του Αγίου Γεωργίου della Punta στην τοποθεσία Μαντράκι, βορειοδυτικά της Αλικαρνασσού.

Νέα επιδημία πανώλης μαίνεται στην Κρήτη το 1465 και επίσης μεταξύ των ετών 1522-1525. Λέγεται τότε πως πέθαιναν κάθε μέρα 150 άνθρωποι ενώ συνολικά τα θύματα ήταν 26.000.

Μεγάλης έκτασης πανώλη επανεμφανίζεται το 1571 ενώ η μεγαλύτερη επιδημία αυτού του είδους ενέσκηψε το 1592 και κράτησε με διαλείμματα μέχρι το 1595. Αρκετά πράγματα εκείνης της περιόδου καταγράφονται στον κώδικα της Μονή Απεζανών «Η συμφορά αύτη γέγονε εις το Κάστρον και εις καμπήσια χωρία. Τα Χανία και το Ρέθεμνος έμειναν άγευστα του κακού τούτου…Εποθένασι την ημέραν διακόσιοι και περισσότεροι. Ερίχνασι τους νεκρούς άψαλτους και ατίμως ώσπερ τους κύνας».

Αναφορά του τότε Δούκα Fillipo Pasqualigo αναφέρει πως η νόσος έπληξε το Χάνδακα και εξήντα χωριά της περιοχής. Μεταδόθηκε μέσω πλοίου από την Κωνσταντινούπολη, που είχε αράξει στο λιμάνι του Χάνδακα στις 28 Ιανουαρίου 1592. Όταν του έγινε έλεγχος όλα έδειξαν καλά, όμως λίγες μέρες μετά πέθανε έναν ναύτης του που ονομαζόταν Λορέντζο. Κανείς δεν υποψιάστηκε τη φοβερή επιδημία μέχρι που εξαπλώθηκε στον Κατσαμπά ενώ στην πόλη μπήκε τη Μεγάλη Τρίτη 22 Μαρτίου. Με βάση τις καταγραφές που έγιναν πέθαναν μέσα στην πόλη 8.600 άτομα, σε σύνολο 16.000 κατοίκων, και στην ύπαιθρο 5.308, δηλαδή συνολικά 13.908 άτομα.

Επιδημίες πανώλης είχαμε και στη συνέχεια, κατά τα έτη 1611, 1630, 1646. Στην πολιορκία του Χάνδακα το 1655 εκδηλώθηκε πάλι φοβερή επιδημία πανώλης. Στον παρακλητικό κανόνα στον Άγιο Γεώργιο Επανωσήφη, του έτους εκείνου, βλέπουμε να παρακαλούν ο Άγιος ως «της πανώλους οξύς ολοθρευτής και διώκτης, όπως λυτρώσηται την νήσον εκ των κρισίμων τούτων περιστάσεων».

Κατά την επιδημία αυτή ερημώθηκε και εξαφανίσθηκε το κοντινό στη Μονή χωριό Αγαλαντές, (Μπορείτε να διαβάσετε για το χωριό αυτό εδώ).

Οι επιδημίες δεν σταματούν εδώ. Το 1678 έχουμε και πάλι πανώλη στο νησί με τις τότε πληροφορίες να μιλούν για 78.000 νεκρούς.

Τα έτη 1718 αλλά και μεταξύ 1739-1740 αναφέρονται και πάλι θάνατοι από πανώλη στην Κρήτη ενώ η νόσος το 1770 χτύπησε κυρίως τα Χανιά. Τα προβλήματα με την επιδημία αυτή επιστρέφουν στο νησί μας το 1793 και το 1796, οπότε ο περιηγητής G Olivier αναφέρει  πως την επιδημία μετέφερε στα Χανιά τουρκικό ιστιοφόρο και κράτησε δύο χρόνια, μεταδιδόμενη σε όλο το νησί.

Το 1810 ο Στ. Ξανθουδίδης περιγράφει πως η νόσος ακολούθησε το φοβερό σεισμό της 5^ης Φεβρουαρίου στο Ηράκλειο και ήταν τέτοια η ένταση της επιδημίας που «εχορτάριασαν και οι κεντρικώτεροι δρόμοι της πόλεως».

Από τα έτη 1817-1839 η πανώλη σχεδόν ενδημεί στην Κρήτη. Ο περιηγητής  F. W. Sieber, που επισκέφθηκε την Κρήτη το 1817, μιλά για πανωλεθρία εκ πανώλους εις τον οίκον του επισκόπου Χανίων.

 Η νόσος παρουσίασε έξαρση το 1819 στο Χάνδακα. Σχετική μνεία βρίσκουμε σε επιστολή της Ιεράς Μονής Βατοπεδίου όπου αναφέρεται πως μεταξύ των θυμάτων του θανατικού υπήρξαν και βατοπεδινοί μοναχοί που είχαν αποσταλεί στην Κρήτη. Στα θύματα εκείνης της περιόδου και οι επίσκοποι Αυλοποτάμου Γεδεών  και ο Διοπόλεως Καλλίνικος.

Κατά την επανάσταση του 1821 η πανώλη μαίνεται στην Κρήτη χτυπώντας κυρίως τα Χανιά και το Ρέθυμνο. Η φοβερά εκείνη πανώλη μεταφέρθηκε στο νησί από τα αιγυπτιακά στρατεύματα που ο Μεχμέτ Αλής έστειλε ως βοήθεια των τουρκικών φρουρών της Κρήτης, το Μάιο του 1822.

Ο Γάλλος περιηγητής V. Raulin γράφει πως από το 1821 και μέχρι το 1839 η πανώλη εμφανιζόταν «κατ επανάλειψιν μονίμως δ’ εστίαν της νόσου απετέλει ο ναυλοχών εις το λιμένα της Σούδας αυγυπτιακός στόλος».

Αυτή είναι και η τελευταία φορά που παρουσιάζεται επιδημία πανώλης στην Κρήτη.

ΑΠΑΓΟΡΕΥΕΤΑΙ αυστηρά η αναδημοσίευση, η αναπαραγωγή, ολική, μερική ή περιληπτική του περιεχομένου του παρόντος σε οποιοδήποτε site, χωρίς προηγούμενη άδεια της κατόχου του Ελένης Βασιλάκη, Νόμος 4481/2017 και κανόνες Διεθνούς Δικαίου που ισχύουν στην Ελλάδα