Η παλαιοχριστιανική βασιλική στη θέση «Κερά» στην Ονιθέ Ρεθύμνου

Σε σχετικά κοντινή απόσταση από τον υπό ανασκαφή χώρο της αρχαίας Ονιθέ, στα Γουλεδιανά Ρεθύμνου, βρίσκεται η παλαιοχριστιανική βασιλική, την οποία ανακάλυψε ο Νικόλαος Πλάτων, συμβάλλοντας με αυτό τον τρόπο στην καλύτερη κατανόηση της πρώιμης Βυζαντινής περιόδου στην Κρήτη.

Η βασιλική χρονολογείται στα τέλη του 5ου με αρχές του 6ου αιώνα και είναι κτισμένη στη ρίζα πλαγιάς λόφου, είναι τρίκλιτη και οι διαστάσεις της είναι περίπου 36×17 μέτρα.

Η είσοδος στο οικοδόμημα γίνεται από ένα μικρό προστώο, στη νότια πλευρά του ναού. Στη συνέχεια, ένας τριπλός αναβαθμός οδηγεί στο νάρθηκα. Δυτικά του νάρθηκα πρέπει να βρισκόταν το αίθριο, στο οποίο οδηγούσε η θύρα που υπάρχει στο νότιο άκρο του.

Από το νάρθηκα εισερχόμαστε στον τρίκλιτο ναό. Τα κλίτη αναπτύσσονται κλιμακωτά σε τρία διαφορετικά επίπεδα που ακολουθούν την κλίση του πρανούς.

 Το κεντρικό κλίτος είναι το ευρύτερο όλων, με το βόρειο κλίτος να είναι ελαφρώς  στενότερο του νοτίου. Τα τρία κλίτη πρέπει να διαχωρίζονταν μεταξύ τους από στυλοβάτες, επί των οποίων έβαιναν οι κίονες.

Σε μεταγενέστερη εποχή και αφού είχε διακοπεί η λειτουργία της βασιλικής, ένα μικρό ναΰδριο κατέστρεψε μέρος του ιερού και της αψίδας. Στην είσοδό του αποκαλύφθηκε μια οπή, βάθους 34×45 εκατοστών  που περιείχε λίγα όστρακα κεραμικής και ένα φιαλίδιο. Αυτό θα μπορούσε να αποτελεί το εγκαίνιο της βασιλικής, όπως έχει παρατηρηθεί και σε άλλες περιπτώσεις.

Ανατολικά, η βασιλική απολήγει σε ημικυκλική αψίδα, η οποία είναι εφοδιασμένη με ένα τρίβαθμο σύνθρονο (=ημικυκλικής διαμόρφωσης βαθμίδες πίσω από την ιερά τράπεζα, που προορίζονταν για τους επισκόπους που παρακολουθούσαν τη λειτουργία).

Ενδιαφέρουσα είναι και η διαμόρφωση των χώρων εκατέρωθεν του ιερού βήματος. Έχει διατυπωθεί η άποψη πως αποτελούσαν παστοφόρια, έχοντας το μεν βόρειο χρήση Πρόθεσης, του χώρου δηλαδή όπου τοποθετούνταν τα τίμια δώρα πριν από την τέλεση της Θείας Ευχαριστίας, και το νότιο χρήση Διακονικού, όπου θα φυλάσσονταν τα άμφια και τα ιερά σκεύη.

Τα παστοφόρια επικοινωνούν με το κυρίως ιερό μέσα από δύο μικρές, δίβαθμες θύρες και με τα πλάγια κλίτη μέσα από μεγάλα ανοίγματα.

Στη βόρεια επέκταση του νάρθηκα υπάρχουν, επίσης, διαμερίσματα απροσδιόριστης χρήσης. Το μεγάλο δωμάτιο επικοινωνούσε με το νάρθηκα με θύρα και ίσως αποτελούσε το βαπτιστήριο.

Τα δάπεδα της βασιλικής στο κεντρικό ιερό, το βόρειο παστοφόριο, το κεντρικό κλίτος και το νάρθηκα ήταν καλυμμένα με ψηφιδωτό, τα σωζόμενα τμήματα του οποίου σήμερα έχουν καλυφθεί για να αποφευχθούν οι φθορές. Αντίθετα, τα δάπεδα των πλευρικών κλιτών είχαν κατασκευαστεί από πλίνθους και λίθους.

Από τη βασιλική έχουν χαθεί τα κύρια αρχιτεκτονικά μέλη και οι κίονες, όπως και ολόκληρος ο γλυπτός διάκοσμος. Διασώθηκαν μόνο ορισμένα τεμάχια από πώρινα θωράκια, επαρχιακής επεξεργασίας. Στα υπόλοιπα ευρήματα περιλαμβάνονταν ελάχιστη κεραμική και τμήματα από γυάλινα καντήλια.

(Πηγή Archaiologia.gr, αρχαιολόγος Κυριάκος Ψαρουδάκης)