Ο σπήλιος της Αγίας Φωτεινής βρίσκεται νοτιοανατολικά του Αβδού ,στην περιοχή Κουκούλα, σε υψόμετρο 760 μέτρων. Σήμερα χρησιμοποιείται ως χριστιανικός ναός ωστόσο ο χώρος του μοιάζει να είχε χρήση από την αρχαιότητα.
Για να φτάσει κανείς εκεί πρέπει να ανέβει αρκετά σκαλοπάτια όμως η θέα γύρω του, με τις δασωμένες πλαγιές του βουνού και τον κάμπο που απλώνεται μπροστά του, κάνουν τη διαδρομή απολαυστική.
Όπως περιγράφει ο Πολ Φόρ «το σπήλαιο έχει μπροστά του ένα βραχώδες και προστατευμένο προς την αριστερή πλευρά του πλάτωμα. Το άνδηρο αυτό πρέπει να διαμορφώθηκε από πολύ παλιά όπως δείχνουν μια βαθειά λαξευμένη κόγχη, τα θεμέλια πολλών τοίχων που τρέχουν παράλληλα προς το βραχώδες τοίχωμα, μια μικρή λεκάνη κι ένας σπασμένος σταλαγμίτης με φανερά τα ίχνη του αντίστοιχου σταλακτίτη στην οροφή».
Οι ντόπιοι πιστεύουν πως μέσα στο σπήλαιο αυτό έζησε η Αγία Φωτεινή, την οποία ταυτίζουν με τη Σαμαρείτισσα του Ευαγγελίου. Η παράδοση λέει πως αυτό το σπήλιο το άνοιξε η ίδια η Παναγία για να βρει η Αγία Φωτεινή ένα ήσυχο και απομονωμένο μέρος ώστε να αφιερωθεί στον Θεό.
Μάλιστα λίγο πριν την αίθουσα όπου λειτουργεί ο ναός της υπάρχουν δύο σταλαγμίτες που ονομάζονται «γόνατα της Αγίας Φωτεινής ».
Στο σπηλαιώδη ναό της Αγίας Φωτεινής γίνεται μεγάλο πανηγύρι την τέταρτη Κυριακή μετά το Πάσχα, που συγκεντρώνει πλήθος πιστών. Η ανάβαση γίνεται αφού περάσουν το πλάτωμα που συναντούν παρακάτω όπου βρίσκεται ένας δεύτερος σπηλαιώδης ναός, αυτός της Αγίας Άννας. Οι ντόπιοι εξάλλου στην Αγία Φωτεινή τελούν αρκετά μυστήρια πιστεύοντας στη δύναμη του.
Το πρώτο πράγμα που συναντά κανείς μπαίνοντας από την κλεισμένη με καγκελόπορτα είσοδο του σπηλαίου είναι ένα εικονοστάσι απ' όπου ο πιστός μπορεί να πάρει το κερί ή την λαμπάδα του.
Ο διάδρομος οδηγεί, μέσα από 6-7 σκαλοπατάκια που υπάρχουν στο τέλος του, σε μια μικρή αίθουσα όπου λειτουργεί ο ναός της Αγίας Φωτεινής.
Το σκηνικό είναι υποβλητικό: μέσα στο σκοτάδι λιγοστά αναμμένα κεράκια στα δύο μανουάλια, πολλές εικόνες από φθηνά υλικά, μισοκατεστραμμένες από την υγρασία και τοποθετημένες παντού μέσα στη σπηλαιώδη αίθουσα, σε κοιλότητες ψηλά και όπου υπάρχει σημείο όπου μπορούν να ισορροπήσουν.
Στο κέντρο της αίθουσας, πάνω σε πέτρινη βάση, ένα μικρό παλιό πιθάρι, δέχεται από την οροφή στάλες νερού που θεωρούνται αγίασμα. Η παράδοση λέει πως την ημέρα γιορτής της Αγίας Φωτεινής, που χιλιάδες άνθρωποι συρρέουν στο ναό και όλοι πίνουν από αυτό το νερό ή παίρνουν μαζί τους, η στάθμη από το πιθάρι δεν πέφτει, παραμένει πάντα στο ίδιο σημείο.
Το μικρό πιθάρι δεν ξεχειλίζει όμως παρά τη συνεχή σταγονορροή ούτε τις υπόλοιπες μέρες του χρόνου, που δεν το επισκέπτεται κόσμος το σπήλαιο, πράγμα που προφανώς παραπέμπει σε θαύμα.
Η απόληξη της αίθουσας, στο σημείο όπου διαμορφώνει μια κοιλότητα, έχει μετατραπεί σε ιερό με μια μικρή Αγία Τράπεζα κι ένα σταυρό που δεν μπορεί, λόγω της στενότητας του χώρου, να τοποθετηθεί καν στο κέντρο του ιερού και βρίσκεται στα δεξιά του.
Προφανώς οι άνθρωποι που κατάφεραν να ανέβουν ως εκεί ανακάλυψαν πως πίσω από αυτή την κόγχη υπήρχε κι άλλο σπήλαιο…
Η εξερεύνηση του σπηλαίου
Το εκπληκτικό είναι πώς πράγματι από το σημείο αυτό και πέρα ανοίγεται ένα πραγματικά τεράστιο και πανέμορφο σπήλαιο. Η εξερεύνηση του έγινε σταδιακά, κατά τη διάρκεια ολιγοήμερων αποστολών τα καλοκαίρια του 1999 και του 2000, από δραστήρια μέλη του Σπηλαιολογικού Ομίλου Κρήτης.
Σε ύψος 14 μέτρων πάνω από το ιερό, βρήκαν αίθουσα με διαστάσεις 3 μέτρα πλάτος, 12 μ. μήκος, 8 μ. ύψος. Από εκεί ένα μικρό πέρασμα οδηγεί σε τούνελ 10 μέτρων. Η πορεία συνεχίζεραι με μια μικρή αίθουσα 2Χ2 μέτρων κι αυτή με τη σειρά της οδηγεί σε νέο στενό πέρασμα που μάλιστα χρειάστηκε σφυρί και καλέμι για να ανοίξει περαιτέρω και να περάσουν άνθρωποι.
Οι σπηλαιολόγοι που το εξερεύνησαν έγραψαν γι αυτό που είδαν από δώ και κάτω: «Μας κατέπληξε η εναλλαγή τοπίου και σπηλαιοθεάματος που υπάρχει στο ανάπτυγμά του, τo οποίο εκτείνεται σε τρία επίπεδα. Το μεσαίο επίπεδο, που είναι και τo μεγαλύτερο ξεπερνώντας τα τετρακόσια μέτρα διαδρόμων, περιέχει και τα ομορφότερα σπηλαιοθεάματα.
Υπάρχει η αίθουσα της βροχής, στην οποία η οροφή είναι καλυμμένη με σταλακτίτες λεπτής διαμέτρου και σχετικά μεγάλου μήκους. Επίσης στην ίδια αίθουσα υπάρχουν στις πλευρές ογκώδεις σταλαγμιτικές αποθέσεις, πολύ εντυπωσιακές, ενώ το δάπεδό της διασχίζεται από ένα σταλαγμιτοποιημένο διάδρομο, προσδίδοντάς της ιδιαίτερη ομορφιά.
Το πιο εντυπωσιακό σπηλαιοθέαμα, όμως, όλου του σπηλαίου, που βρίσκεται στο επίπεδο αυτό, είναι οι δύο αίθουσες με τις λιθωματικές λεκάνες (γκουρ), οι οποίες αποτελούν ένα μεγάλο αριθμό μικρότερων λιμνών η μία πλάι στην άλλη, με τοιχώματα που έχουν σχηματιστεί με την απόθεση σταλαγμιτικού υλικού, λόγω της πολύ μικρής κλίσης του δαπέδου και της αργής κίνησης του νερού.
Μετά τις αίθουσες αυτές και διά μέσου στενού περάσματος υπάρχει μία πανέμορφη αίθουσα ποικίλου σταλακτιτικού και σταλαγμιτικού διακόσμου, ενώ στο κέντρο της υπάρχει μία μικρή λίμνη.
Ανεβαίνοντας στο πάνω επίπεδο του σπηλαίου εντυπωσιαστήκαμε από τις πολλές γαλαρίες, οι οποίες σε πολλά σημεία ενώνονται μεταξύ τους δημιουργώντας ένα δαιδαλώδες σύστημα, το οποίο κινείται προς διαφορετικές κατευθύνσεις.
Το σκηνικό αλλάζει συνεχώς μέσα σε αυτές τις γαλαρίες: ενώ αλλού κινούμαστε σκυφτοί ή έρποντας, αλλού το ύψος φτάνει και τα τέσσερα μέτρα. Ο διάκοσμός τους σε ορισμένα σημεία είναι εντυπωσιακός, περιλαμβάνοντας ελικτίτες, κοραλλιόμορφους σταλαγμίτες καθώς και σπάνιους "δύσμορφους" σταλακτίτες.
Χαρακτηριστικής ομορφιάς είναι η αίθουσα διαστάσεων 6 μ. πλάτους, 15 μ. μήκους, 10 μ. ύψους, που βρίσκεται στο επίπεδο αυτό, με ιδιαίτερα εντυπωσιακή σταλαγμιτική κολόνα, ύψους τεσσάρων μέτρων.
Η συνέχεια του σπηλαίου προς το χαμηλότερο επίπεδο έγινε διά μέσου κλιμακωτού βαράθρου το οποίο ξεκινάει από το κύριο επίπεδο ανάμεσα σε μεγάλους κατακρειμνισμένους ογκόλιθους και εκτείνεται σε εξήντα μέτρα βάθος.
Στον πυθμένα του βαράθρου συναντήσαμε μία εντυπωσιακή και μεγάλη γαλαρία, μήκους 80 μέτρων, πλάτους από τρία έως πέντε μέτρα και μέσου ύψους τριών μέτρων. Στη γαλαρία αυτή υπάρχουν μεγάλες μάζες άμμου και αργίλου, γεγονός που δηλώνει έντονη κίνηση νερού σε περιόδους υψηλών βροχοπτώσεων».
Σε ύψος 14 μέτρων πάνω από το ιερό, βρήκαν αίθουσα με διαστάσεις 3 μέτρα πλάτος, 12 μ. μήκος, 8 μ. ύψος. Από εκεί ένα μικρό πέρασμα οδηγεί σε τούνελ 10 μέτρων. Η πορεία συνεχίζεραι με μια μικρή αίθουσα 2Χ2 μέτρων κι αυτή με τη σειρά της οδηγεί σε νέο στενό πέρασμα που μάλιστα χρειάστηκε σφυρί και καλέμι για να ανοίξει περαιτέρω και να περάσουν άνθρωποι.
Οι σπηλαιολόγοι που το εξερεύνησαν έγραψαν γι αυτό που είδαν από δώ και κάτω: «Μας κατέπληξε η εναλλαγή τοπίου και σπηλαιοθεάματος που υπάρχει στο ανάπτυγμά του, τo οποίο εκτείνεται σε τρία επίπεδα. Το μεσαίο επίπεδο, που είναι και τo μεγαλύτερο ξεπερνώντας τα τετρακόσια μέτρα διαδρόμων, περιέχει και τα ομορφότερα σπηλαιοθεάματα.
Υπάρχει η αίθουσα της βροχής, στην οποία η οροφή είναι καλυμμένη με σταλακτίτες λεπτής διαμέτρου και σχετικά μεγάλου μήκους. Επίσης στην ίδια αίθουσα υπάρχουν στις πλευρές ογκώδεις σταλαγμιτικές αποθέσεις, πολύ εντυπωσιακές, ενώ το δάπεδό της διασχίζεται από ένα σταλαγμιτοποιημένο διάδρομο, προσδίδοντάς της ιδιαίτερη ομορφιά.
Το πιο εντυπωσιακό σπηλαιοθέαμα, όμως, όλου του σπηλαίου, που βρίσκεται στο επίπεδο αυτό, είναι οι δύο αίθουσες με τις λιθωματικές λεκάνες (γκουρ), οι οποίες αποτελούν ένα μεγάλο αριθμό μικρότερων λιμνών η μία πλάι στην άλλη, με τοιχώματα που έχουν σχηματιστεί με την απόθεση σταλαγμιτικού υλικού, λόγω της πολύ μικρής κλίσης του δαπέδου και της αργής κίνησης του νερού.
Μετά τις αίθουσες αυτές και διά μέσου στενού περάσματος υπάρχει μία πανέμορφη αίθουσα ποικίλου σταλακτιτικού και σταλαγμιτικού διακόσμου, ενώ στο κέντρο της υπάρχει μία μικρή λίμνη.
Ανεβαίνοντας στο πάνω επίπεδο του σπηλαίου εντυπωσιαστήκαμε από τις πολλές γαλαρίες, οι οποίες σε πολλά σημεία ενώνονται μεταξύ τους δημιουργώντας ένα δαιδαλώδες σύστημα, το οποίο κινείται προς διαφορετικές κατευθύνσεις.
Το σκηνικό αλλάζει συνεχώς μέσα σε αυτές τις γαλαρίες: ενώ αλλού κινούμαστε σκυφτοί ή έρποντας, αλλού το ύψος φτάνει και τα τέσσερα μέτρα. Ο διάκοσμός τους σε ορισμένα σημεία είναι εντυπωσιακός, περιλαμβάνοντας ελικτίτες, κοραλλιόμορφους σταλαγμίτες καθώς και σπάνιους "δύσμορφους" σταλακτίτες.
Χαρακτηριστικής ομορφιάς είναι η αίθουσα διαστάσεων 6 μ. πλάτους, 15 μ. μήκους, 10 μ. ύψους, που βρίσκεται στο επίπεδο αυτό, με ιδιαίτερα εντυπωσιακή σταλαγμιτική κολόνα, ύψους τεσσάρων μέτρων.
Η συνέχεια του σπηλαίου προς το χαμηλότερο επίπεδο έγινε διά μέσου κλιμακωτού βαράθρου το οποίο ξεκινάει από το κύριο επίπεδο ανάμεσα σε μεγάλους κατακρειμνισμένους ογκόλιθους και εκτείνεται σε εξήντα μέτρα βάθος.
Στον πυθμένα του βαράθρου συναντήσαμε μία εντυπωσιακή και μεγάλη γαλαρία, μήκους 80 μέτρων, πλάτους από τρία έως πέντε μέτρα και μέσου ύψους τριών μέτρων. Στη γαλαρία αυτή υπάρχουν μεγάλες μάζες άμμου και αργίλου, γεγονός που δηλώνει έντονη κίνηση νερού σε περιόδους υψηλών βροχοπτώσεων».
(Οι πληροφορίες για την εξερεύνηση του σπηλαίου αντλήθηκαν από το ένθετο ΓΕΩ της εφημερίδας Ελευθεροτυπία, με ημερομηνία 17-2-2001. Επίσης πληροφορίες για το σπήλαιο αντλήθηκαν από το βιβλίο Ιερά Σπήλαια της Κρήτης, Paul Faure, Βικελαία Βιβλιοθήκη, 2004)
Η Ελένη Βασιλάκη είναι δημοσιογράφος. Έχει εργαστεί από το 1995 μέχρι σήμερα σε εφημερίδες και ραδιοφωνικούς σταθμούς του Ηρακλείου συνεργαζόμενη παράλληλα με ΜΜΕ στην Αθήνα. Είναι πτυχιούχος Πολιτικών Επιστημών και Δημόσιας Διοίκησης με master στη Διοίκηση Πολιτισμικών Μονάδων ενώ μιλά Αγγλικά και Ιταλικά. Λατρεύει τα ταξίδια και τις εκδρομές, τις πεζοπορίες στη φύση και τη γνωριμία με τον τόπο της και τους ανθρώπους του.