Η Βασιλική του Αγίου Μάρκου στο Ηράκλειο-Ένα μνημείο που πέρασε από 40 κύματα αλλά σώθηκε

Ένα από τα πρώτα και σπουδαιότερα έργα των Ενετών μετά την κατάκτηση του Χάνδακα ήταν η ανοικοδόμηση, στο κέντρο της πόλης και απέναντι από το ανάκτορο του Δούκα, ενός ναού αφιερωμένου στον προστάτη τους, τον Άγιο Μάρκο.

Ο ναός του Αγίου Μάρκου μάλιστα δεν είχε άμεση εξάρτηση από τη λατινική αρχιεπισκοπή, αλλά από τον εκάστοτε Δούκα του Βασιλείου της Κρήτης. Αυτός με τη σειρά του όριζε τον «πριμικήριο» ή τον «καπελλάνο» ως υπεύθυνο για το ναό.

Στον Άγιο Μάρκο αναλάμβαναν, με κάθε επισημότητα, τα καθήκοντά τους όλοι οι άρχοντες και αξιωματούχοι της αποικίας, ενώ ήταν και ο χώρος προσευχής και ικεσίας για προστασία για τον απλό λαό.

Στο εσωτερικό του ενταφιάζονταν, μέσα σε σαρκοφάγους με ανάγλυφες παραστάσεις, οι δούκες καθώς και μέλη της αριστοκρατίας. Δίπλα στο ναό στη νοτιοδυτική γωνία υπήρχε ψηλό κωδωνοστάσιο με ρολόι.

Κατά την πολύχρονη πολιορκία από τους Τούρκους, οι καμπάνες έδιναν το σύνθημα του συναγερμού σε περιπτώσεις βομβαρδισμού και για αυτό, πολλές φορές το κωδωνοστάσιο αποτέλεσε στόχο των τουρκικών πυροβόλων.

Όταν οι Οθωμανοί κατέλαβαν το Κάστρο, ο Άγιος Μάρκος παραχωρήθηκε στον Ντεφτερντάρ Αχμέτ Πασά που τον μετέτρεψε σε τζαμί που έφερε το όνομά του. Το κωδωνοστάσιο κατεδαφίστηκε και στη θέση του υψώθηκε μιναρές.

Οι νέοι κατακτητές μη σεβόμενοι την ιερότητα του χώρου κατέστρεψαν τις τοιχογραφίες και τους χριστιανικούς τάφους.

Πρίν από δύο χρόνια μάλιστα βρέθηκε σε αποθήκη (δείτε εδώ) μια μαρμάρινη επιγραφή σχετιζόμενη με το χώρο, που περιελάμβανε ευχαριστίες προς τον Ντεφτερντάρ  Πασά, την οποία και ενέταξε ο Δήμος Ηρακλείου στα σχέδια του για ανάδειξη.

Μετά την ανταλλαγή των πληθυσμών και την αποχώρηση των Οθωμανών, ο Άγιος Μάρκος περιήλθε στη δικαιοδοσία της Εθνικής Τράπεζας και μετά στο Δήμο Ηρακλείου.

Το 1956 υπογράφηκε σύμβαση μεταξύ του Δήμου και της Εταιρείας Κρητικών Ιστορικών Μελετών και ξεκίνησε η αποκατάστασή του, ώστε σήμερα να αποτελεί ένα μνημείο-κόσμημα της πόλης, στεγάζοντας παράλληλα τη Δημοτική Πινακοθήκη.

Η αρχικτεκτονική του Αγίου Μάρκου

Από το 1239 που άρχισε να οικοδομείται ο Άγιος Μάρκος μέχρι το 1956, που άρχισε να αποκαθίσταται, το μνημείο πέρασε από διάφορες φάσεις μετά από καταστροφές που υπέστη από σεισμούς.

Στην αρχική του μορφή, την οποία και επανέκτησε μετά την αποκατάστασή του, ο ναός ήταν τρίκλιτη ξυλόστεγη βασιλική.

Τα κλίτη χωρίζονταν με δύο σειρές κιόνων που έφεραν γοτθικά τόξα. Η στέγη του ήταν τριμερής με το κεντρικό κλίτος ψηλότερο από τα άλλα δύο.

Το προστώο αποτελείτο από έξι κίονες που έφεραν μεταξύ τους πέντε τόξα.

Από το κωδωνοστάσιο τέλος, που ήταν πολύ ψηλό, σώζεται τμήμα της ενετικής βάσης του και του μετέπειτα τούρκικου μιναρέ που στηρίχθηκε πάνω σε αυτήν.

Να θυμίσουμε πως από το 1936 μέχρι και τη στιγμή που έγινε αποκατάσταση του χώρου στεγάστηκε εκεί ο κινηματογράφος Μινώα.

 Λειτουργούσε ως χειμερινή αίθουσα προβολής και θεωρείται πως αυτή η ασύμβατη αυτή χρήση του κτιρίου απέτρεψε την κατεδάφιση του. 

Όταν αποχώρησαν οι Οθωμανοί το κτίριο της Βασιλικής του Αγίου Μάρκου ήταν ένα ερείπιο, εστία μόλυνσης για το κέντρο της πόλης και είχε διατυπωθεί η θέση πως πρέπει να κατεδαφιστεί. Ευτυχώς η μετατροπή του σε κινηματογράφο άλλαξε κάπως την άθλια εικόνα του κι έτσι σταμάτησε η γκρίνια και κάθε σχέδιο κατεδάφισης.

(Πληροφορίες αντλήθηκαν από τη σελίδα στο διαδίκτυο του Δήμου Ηρακλείου)