Ο τοιχογραφημένος ναός του Γενεθλίου της Παναγίας στον Κισσό Ρεθύμνου

Βόρεια του οικισμού του Κισσού, στο Ρέθυμνο, βρίσκεται ο ναός της Παναγίας που γιορτάζει κατά το Γενέθλιο της στις 8 του Σεπτέμβρη.

Πρόκειται για ένα τοιχογραφημένο ναό που αρχικά κτίστηκε ως ένας μικρός μονόχωρος και στη συνέχεια έγινε επέκταση του προς τα δυτικά με τη δημιουργία ανακουφιστικού τόξου και την προσθήκη κτίσματος το οποίο τον επιμήκυνε. Ανήκει στον αρχιτεκτονικό τύπο που συναντάμε ευρέως κατά την περίοδο της Ενετοκρατίας.

 Τοιχογραφίες φέρει μόνο το παλαιό τμήμα του, που είναι κεραμοσκεπές.Mεταγενέστερα της κτίσης του ανοίχθηκε και το μοναδικό παράθυρο του ναού δίπλα στο ψαλτήρι.

Με την κατά μήκος προσθήκη κτίσματος και το άνοιγμα παραθύρου δυστυχώς καταστράφηκε τμήμα των ωραίων τοιχογραφιών του.

Ο τοιχογραφικός διάκοσμος

Ειδικότερα σε οτι αφορά στο εικονογραφικό του πρόγραμμα έχουμε να παρατηρήσουμε τα εξής: στο χώρο του ιερού βήµατος, παράλληλα µε τους αγίους των κάτω ζωνών, απαντώνται θέµατα λειτουργικού και ευχαριστιακού χαρακτήρα.

 Στην καµάρα του ναού αναπτύσσονται παραστάσεις του Χριστολογικού κύκλου, και επτά σκηνές από το Θεοµητορικό, λόγω της αφιέρωσης του ναού στη Θεοτόκο. Οι χριστολογικές σκηνές, ορισµένες από το αναπτυγµένο ∆ωδεκάορτο, καθώς και οι αντίστοιχες από το θεοµητορικό κύκλο, καλύπτουν την καµάρα και τα υψηλότερα τµήµατα των τοίχων, ενώ οι µορφές αγίων βρίσκονται στη χαµηλότερη ζώνη του βόρειου και του νότιου τοίχου.

Στην κόγχη του Ιερού δεσπόζει ο Παντοκράτορας. Στο τύµπανο της αψίδας αναπτύσσεται η παράσταση της Φιλοξενίας του Αβραάμ. Από την παράσταση του Ευαγγελισµού, στο µέτωπο του ανατολικού τοίχου του Ιερού, διατηρείται ο Αρχάγγελος Γαβριήλ .Στην καµάρα του ιερού βλέπουμε την Ανάληψη.

 Στις κατώτερες ζώνες του νότιου και βόρειου τοίχου του ιερού εικονίζονται ολόσωµοι µετωπικοί άγιοι και διάκονοι. Στο νότιο τοίχο, ο άγιος Ρωμανός ο Μελωδός.Στην αντίστοιχη θέση, στο βόρειο τοίχο,εικονίζεται ο πρωτοµάρτυρας Στέφανος. 

Από τους τρεις µετωπικούς ιεράρχες, που ακολουθούν, αναγνωρίζονται από τα φυσιογνωµικά χαρακτηριστικά τους, ο Άγιος Νικόλαος και ο Άγιος Αθανάσιος ενώ ο τρίτος δεν διακρίνεται αλλά πιθανολογείται πως είναι ο άγιος Κύριλλος.

Στην ανώτερη ζώνη της Καμάρας αναπτύσσεται το Δωδεκάορτο:  Γέννηση, Υπαπαντή, Φυγή στην Αίγυπτο, η Έγερση του Λαζάρου, η Προδοσία του Ιούδα, η Βάπτιση, η Βαϊοφόρος,  η Ανάσταση, η Σταύρωση. Στη µεσαία ζώνη του νότιου µισού της καµάρας εικονίζεται η Σφαγή των νηπίων σε μια πολυπρόσωπη παράσταση.

Στο δεύτερο διάχωρο, εικονίζεται το Όνειρο του Ιωσήφ. Οι υπόλοιπες παραστάσεις που διακρίνονται είναι: Ο Ευαγγελισµός του Ιωακείµ, ο Ασπασµός του Ιωακείµ και της Άννας, η σκηνή της Προσευχής της Άννας, η παράσταση της Γέννησης της Παναγίας , οι Προσφορές των Θεοπατέρων, η σκηνή της Άρνησης των Προσφορών, τα Εισόδια της Θεοτόκου, ο Θεόδωρος ο Στρατηλάτης, οι Άγιοι Κωνσταντίνος και Ελένη, η Κοίμηση της Θεοτόκου και οι έφιπποι άγιοι Γεώργιος και ∆ηµήτριος.

Μέρος των τοιχογραφιών θεωρούν οι ειδικοί πως αποδίδεται στον  Μιχαήλ Βενέρη ενώ άλλες τοιχογραφίες, όπως του Παντοκράτορα, αποδίδονται σε έτερο άγνωστο ζωγράφο

 Οι εικόνες του τέμπλου

Στο τέμπλο βλέπουμε τις εικόνες της Γεννήσεως της Θεοτόκου, ιστορημένη το 1905, και την εικόνα του Παντοκράτορα του 1840. Η εικόνα της Αγίας Παρασκευής, του 1935, βρίσκεται στο σημείο της συνένωσης του παλιού τμήματος με τη νέα προσθήκη, δηλαδή στο μέσο περίπου του ναού.

Δυτικά της θύρας του συναντάμε τον τάφο του ιερέα Γιώργη Μαυρομιχελάκη, ο οποίος υπήρξε κατά το παρελθόν εφημέριος του χωριού ενώ γενικότερα ο αύλειος χώρος είχε χρησιμοποιηθεί παλιά ως νεκροταφείο, μέχρι που κατασκευάστηκε το νεκροταφείο που είναι σε χρήση σήμερα, σε παρακείμενο χώρο.

Το καμπαναριό

Το καμπαναριό του ναού είναι περίτεχνο κατασκευασμένο από ντόπια πέτρα. Στο κέντρο της βάσης του βρίσκεται εντοιχισμένη ανάγλυφη επιγραφή  που αναφέρει πως κατασκευάστηκε το 1901 με οικονομική χορηγία του Κωνσταντίνου Ανυφαντάκη από τον Κισσό, του ονομαζόμενου και Καλογέννητου ενώ είναι έργο του Μιχαήλ Σαβοργίνη από το χωριό Κεραμέ του  Αγ. Βασιλείου.

Η καμπάνα της Παναγίας με το γλυκόλαλο και γνώριμο σε όλους τους κατοίκους του Κισού ήχο της, ήταν κρεμασμένη αρχικά στη διχάλη ενός ξύλου, που «εκτελούσε χρέη» καμπαναριού και βρισκόταν στο νοτιοανατολικό μέρος του περιβόλου, πριν φτιαχτεί το σημερινό καμπαναριό. 

Φέρει στην επιφάνεια της την παράσταση της Σταύρωσης και μορφές αγίων καθώς και της εξής επιγραφή και χρονολογία: «Παναγία Θιμιανί χωρ. Κισό 1861».  Είναι ωστόσο άγνωστο γιατί αναφέρει την Παναγία του Κισού ως Θυμιανή , προσδιορισμός που συνοδεύει την Παναγία στα Σφακιά . Όπως λένε οι κάτοικοι, ίσως να ήταν δωρεά από το ναό της Παναγίας της Θυμιανής των Σφακίων γι' αυτό και η σχετική αναφορά.

Πέρα από την ημέρα που πανηγυρίζει ο ναός έχει επιλεγεί από την ενορία εκεί να γίνονται οι ακολουθίες  του Επιταφίου και οι Αναστάσιμες, μαζί με το διαδεδομένο στην Κρήτη έθιμο του ορφανού με κάψιμο ομοιώματος του Ιούδα.

(Πηγές : Αθηνά Φραϊδάκη «Οι τοιχογραφίες του ναού της Παναγίας στον Κισσό Αγίου Βασιλείου» και η ιστοσελίδα του χωριού Κισσός) 

ΑΠΑΓΟΡΕΥΕΤΑΙ αυστηρά η αναδημοσίευση, η αναπαραγωγή, ολική, μερική ή περιληπτική του περιεχομένου του παρόντος σε οποιοδήποτε site, χωρίς προηγούμενη άδεια της κατόχου του Ελένης Βασιλάκη, Νόμος 4481/2017 και κανόνες Διεθνούς Δικαίου που ισχύουν στην Ελλάδα