H Παλαιοχριστιανική Βασιλική στο χώρο του Βενιζελείου Νοσοκομείου-Ένα άγνωστο μνημείο

 

Ελάχιστοι είναι αυτοί που γνωρίζουν πως στο χώρο του Βενιζελείου Νοσοκομείου, στο τέρμα του χώρου στάθμευσης του, βρίσκονται τα ερείπια μιας παλαιοχριστιανικής βασιλικής.

 Της Ελένης Βασιλάκη

Πράγματι ανάμεσα σε μια τεράστια αγριοσυκιά και μια μουριά, κοντά στο σημείο όπου γίνεται η επεξεργασία των λυμάτων του νοσοκομείου, κείτονται τα ερείπια της.

 

Με δυσκολία βέβαια καταλαβαίνει κανείς πως στο χώρο αυτό κατά το παρελθόν υπήρχε μεγαλοπρεπής ναός, όπως είθισται να ήταν οι περισσότερες βασιλικές που ανεγέρθηκαν στην Κρήτη.

 

Ένα τμήμα τοίχου, μερικές λαξευμένες πέτρες εδώ κι εκεί, ανάμεσα στα ξερά χόρτα, μια πέτρινη κατασκευή που μοιάζει με τάφο είναι ότι έχει απομείνει επιφανειακά από την Παλαιοχριστιανική βασιλική.

 

Τι μας λέει ο I. F. Sanders για το χώρο

 

Ο αρχαιολόγος Ian F. Sanders  στο βιβλίο του «Roman Crete» κάνει μια εκτενή αναφορά στην Παλαιοχριστιανική Βασιλική που αποκαλύφθηκε κοντά στο Βενιζέλειο.

 

Όπως γράφει ο ναός ήταν βαρύτατα λεηλατημένος αλλά σωζόμενος αρκετά για να μας δείξει ότι το μήκος του έφθανε τα 21,60 μέτρα και το πλάτος του τα 12,09 μέτρα.

 

Ψηφιδωτά κάλυπταν το νάρθηκα, τα πλευρικά κλίτη του και το Ιερό. Στο χώρο του βρέθηκαν τάφοι με το Sanders να κάνει αναφορά στα ευρήματα τους, μεταξύ των οποίων και ανθρώπινα οστά σε καλή κατάσταση.

 

Τα ψηφιδωτά του ήταν πολύχρωμα, αναφέροντας ως χρώματα των ψηφίδων σε εκείνα του νάρθηκα και του νότιου κλίτους, που ήταν όμοια, το λευκό, το κόκκινο, το πορτοκαλί, το μπλέ, το ροζ και το μωβ. Τα σχέδια που αναπαριστούσαν γεωμετρικά και φυτικά αλλά και σβάστικες.

 

Σύμφωνα με τον αρχαιολόγο, είναι προφανές πως η Βασιλική αυτή κτίστηκε προς τιμήν των πρωτοχριστιανών της Κνωσού που είναι γνωστοί από τον 2ο αιώνα ενώ ο νεκροταφειακός του χώρος φαίνεται να ήταν σε χρήση από τον 1ο αιώνα. Ο χρόνος κατασκευής του ναού προσδιορίζεται κάπου στον 6ο αιώνα, πράγμα που φαίνεται στα ψηφιδωτά, στην αρχιτεκτονική του αλλά και στα όσα κεραμικά  βρέθηκαν μέσα στους τάφους.

  

Μετά από μια περίοδο χρήσης της Βασιλικής και προσθήκης σε αυτήν ενός παρατήματος ο ναός καταστράφηκε ή κατέπεσε. Ο χρόνος αφανισμού του προκύπτει από νομίσματα που βρέθηκαν στο σημείο και χρονολογούνται από το 612-3. Πιθανή αιτία καταστροφής θεωρείται ένας σεισμός, από τους πολλούς που είχαμε εκείνη την περίοδο ή ακόμα και η επιδρομή Σλάβων.

 

Η απορία που εύλογα γεννάται βλέποντας τα ερείπια σήμερα είναι γιατί θα πρέπει όλα αυτά να χάνονται και να μην αναδεικνύονται σε όποια κατάσταση κι αν βρίσκονται; Φταίει η έλλειψη χρημάτων; Αξιολογούνται ως μην σημαντικά;

 

Τι ήταν οι παλαιοχριστιανικές βασιλικές

 

Για την ιστορία ν' αναφέρουμε πως μετά το τέλος των διωγμών η Εκκλησία ελεύθερη πια και ισχυρή μπορούσε να επιτελέσει την αποστολή της.

 

 Οι παλαιοί και μικροί ναοί δεν εξυπηρετούσαν πλέον τις λατρευτικές ανάγκες του μεγάλου πλήθους των πιστών. Γι’ αυτό άρχισαν να κτίζονται μεγάλοι ναοί.

Πρόκειται για τις περίφημες παλαιοχριστιανικές βασιλικές, οι οποίες ήταν τεράστια επιμήκη οικοδομήματα που κυριάρχησαν τον 4ο και 5ο αιώνα.

 

Ο εν λόγω τύπος ναού είναι άμεσα συνδεδεμένος με την αγία Ελένη, τη μητέρα του Μ. Κωνσταντίνου, η οποία σύμφωνα με την παράδοση ανήγειρε πλήθος βασιλικών, στην Κωνσταντινούπολη, στην Παλαιστίνη, τη Ρώμη και την Ελλάδα.

 

Ο τύπος και η ονομασία της βασιλικής παραλήφθηκε από τους ειδωλολάτρες ρωμαίους (Basilica), και συγκεκριμένα από τον διαδεδομένο τύπο των μεγάλων δημόσιων πολύστηλων οικοδομημάτων των ρωμαϊκών αγορών (basilicas forences), τα οποία χρησίμευαν για εμπορικές συναλλαγές και δικαστήρια.

 

Οι Ρωμαίοι είχαν παραλάβει αυτόν τον κτιριακό τύπο με τη σειρά τους από τους Έλληνες. Τέτοιο κτίριο ήταν η βασίλειος στοά των Αθηνών, η οποία ονομάστηκε έτσι προς τιμή του άρχοντος βασιλέως. Από αυτόν πήρε και το όνομα βασιλική. Οι χριστιανοί ονόμασαν τους ναούς αυτούς βασιλικές διότι σε αυτές λατρεύονταν ο Βασιλεύς Χριστός.

 

Οι χριστιανικές βασιλικές, όπως επισημάνθηκε , ήταν επιμήκη κτίρια που διαιρούνταν εσωτερικά σε κλίτη, ή μοίρες, ή δρόμους (δρομικές βασιλικές). Τα κλίτη των βασιλικών ήταν τρία, πέντε, επτά, μέχρι και εννέα. Το μεσαίο κλίτος ήταν το πιο ευρύχωρο και το υψηλότερο. Οι κίονες οι οποίοι χώριζαν τα κλίτη μεταξύ τους, από ανατολάς προς δυσμάς, δεν είχαν συνήθως ραβδώσεις και κατέληγαν σε περίτεχνα κορινθιακά κιονόκρανα, ενώ τα κενά μεταξύ των κιονοκράνων ενώνονταν συνήθως με τόξα.

 

Τα δάπεδα στολίζονταν με θαυμάσια ψηφιδωτά. Στο υψηλότερο σημείο υπήρχε ο φωταγωγός με σειρά μονόλοβων, δύλοβων, τρίλοβων ή πολύλοβολων παραθύρων. Το μεσαίο και υψηλότερο κλίτος καλύπτονταν από αμφίκλινη (σαμαρωτή) ξύλινη στέγη, ενώ τα πλάγια κλίτη δια μονορρίκτου (επικλινούς) στέγης.

Στο ανατολικό μέρος του μεσαίου κλίτους βρισκόταν το ιερό Bήμα, το οποίο καταλάμβανε το ένα τρίτο του κυρίως ναού. Χωρίζονταν από αυτόν δια κιονίσκων και καλυπτηρίων πλακών.

 

 Στο κέντρο του ιερού βήματος βρισκόταν η αγία Τράπεζα και πάνω από αυτή κείτονταν το κιβώριο, ένα θολωτό σκέπασμα, το οποίο στηρίζονταν σε τέσσερις κίονες. Πίσω από την αγία Τράπεζα βρισκόταν ο θρόνος του επισκόπου και εκατέρωθεν οι έδρες των πρεσβυτέρων (σύνθρονο). Από το ιερό βήμα υπήρχε πύλη, η οποία οδηγούσε προς την κρύπτη, όπου φυλάσσονταν τα λείψανα των μαρτύρων.

 

Ο κυρίως ναός ήταν ο χώρος των πιστών. Στο μέσον βρισκόταν ο άμβωνας, από τον οποίον διαβάζονταν τα αναγνώσματα και γινόταν το θείο κήρυγμα.

 

Ο δυτικός χώρος, πριν τον κυρίως ναό, ονομάζονταν νάρθηκας, στον οποίο στέκονταν οι κατηχούμενοι, οι μετανοούντες, και οι προσκλαίοντες. Ο νάρθηκας επικοινωνούσε με τον κυρίως ναό δια ευρύχωρων θυρών. Βόρεια του νάρθηκα υπήρχε το Βαπτιστήριο, όπου υπήρχε σταυρωτή δεξαμενή για το βάπτισμα των ενηλίκων και νότια υπήρχε το Διακονικό.

 

Τέλος στον εξωτερικό χώρο, πριν το νάρθηκα, υπήρχε το αίθριο στο οποίο γινόταν κάποιες υπαίθριες τελετές. Εκεί υπήρχε λουτήρας, η δεξαμενή με νερό, όπου καθαρίζονταν το ιερατείο και ο λαός.

 

Η διακόσμηση των βασιλικών ήταν ανάλογη με την επιβλητικότητα και τη μεγαλοπρέπεια των κτιρίων αυτών. Τα πάμπολλα μνημεία που μας έχουν διασωθεί, δίνουν σαφή εικόνα για την λαμπρότητα τους.

(Για τη δομή των παλαιοχριστιανικών βασιλικών αντλήθηκαν στοιχεία από την σελίδα Αποστολική Διακονία της Εκκλησίας της Ελλάδος )

ΑΠΑΓΟΡΕΥΕΤΑΙ η αναδημοσίευση, η αναπαραγωγή, ολική, μερική ή περιληπτική του περιεχομένου του παρόντος σε οποιοδήποτε site, χωρίς προηγούμενη άδεια της κατόχου του Ελένης Βασιλάκη, Νόμος 4481/2017 και κανόνες Διεθνούς Δικαίου που ισχύουν στην Ελλάδα