Ο ναός του Αγίου Γεωργίου στους Αποστόλους με τις όμορφες και σπάνιες τοιχογραφίες του

Ο ναός για τον οποίο καμαρώνουν οι κάτοικοι των Αποστόλων Πεδιάδος, κι όχι άδικα, είναι εκείνος του Αγίου Γεωργίου, καθώς πρόκειται για ένα σημαντικό μνημείο με εξαιρετικά δείγματα υστεροβυζαντινής αγιογραφίας, αρκετά εκ των οποίων σώζονται σε καλή κατάσταση.

Έχει οικοδομηθεί πάνω στα θεμέλια παλιότερου ναού όπως προκύπτει από την λιθοδομή στο ανατολικό εξωτερικό τμήμα του Ιερού και έχει επιβεβαιώσει η τοπική Εφορία Αρχαιοτήτων.

Μάλιστα όπως είχε διηγηθεί στο Νίκο Ηγουμενάκη η Αποστολιανή Μαρία Ε. Παντελάκη, σε παλιότερες περιγραφές άνθρωπων του χωριού είχε ακούσει ότι στον αρχικό ναό κατέβαιναν με σκαλοπάτια και δεν ήταν στο ίδιο επίπεδο με το δρόμο όπως είναι σήμερα.

Ο τοιχογραφικός διάκοσμος

Εκείνο που θαυμάζει κανείς περνώντας στο εσωτερικό του Αγίου Γεωργίου είναι οι τοιχογραφίες με τα έντονα χρώματα. Και είναι αλήθεια πως δεν πρόκειται απλά για τοιχογραφίες καλής τέχνης αλλά κάποιες εξ αυτών είναι σπάνιες και μια τουλάχιστον μοναδική σε χριστιανικό ορθόδοξο ναό.

Η αγιογράφηση του έγινε επί Ενετοκρατίας ωστόσο, σύμφωνα με τους αρχαιολόγους, η ζωγραφική του είναι καθαρά ανατολικού τύπου και μαρτυρά την ισχυρή επιρροή του βυζαντινού κόσμου τόσο στην τέχνη όσο και το θρησκευτικό βίο των ανθρώπων της περιόδου.

Ορισμένες εκ των τοιχογραφιών ακολουθούν τα σταυροφορικά πρότυπα αποδεικνύοντας οτι το εργαστήρι που ασχολήθηκε με την αγιογράφιση του ναού γνώριζε καλά την καλλιτεχνική παράδοση της σταυροφορικής ανατολής αν και συνολικά η ζωγραφική του μνημείου παραμένει στην ουσία της πιστή στη βυζαντινή παράδοση.

Οι τοιχογραφίες του Αϊ Γιώργη πραγματικά αποτελούν έργα υψηλής τέχνης και αποδίδουν με υπερβατικό τρόπο τις θείες μορφές τις ορθόδοξης λατρείας,απεικονίζοντας την ωραιότητα της μορφής αλλά και το κάλλος της ψυχής.

Στο πυρήνα του εικονογραφικού του προγράμματος βρίσκεται το δωδεκάορτο το οποίο ενισχύεται από σκηνές του κύκλου των Παθών και το Χριστό μετά την Ανάσταση. Ο ευχαριστιακός κύκλος στο Ιερό Βήμα και ο αγιολογικός συμπληρώνουν το πρόγραμμα.

Ειδικότερα, στο ιερό βλέπουμε, στο τεταρτοσφαίριο της κόγχης τη Δέηση. Χαμηλότερα αναπτύσσεται η Κοινωνία των Αποστόλων. Στη Θεία Ευχαριστία εμφανίζονται τέσσερις μετωπικοί ιεράρχες. Στη βόρεια παραστάδα του ναού ως συνήθης βρίσκεται ο Άγιος Στέφανος. Στο μέτωπο της αψίδας του ιερού υπάρχει ο Ευγγελισμός ενώ στο τόξο του μετώπου η Φιλοξενία του Αβραάμ.

Στο νότιο σκέλος της καμάρας του βήματος ιστορείται η Γέννηση και δίπλα της η Υπαπαντή. Στον κυρίως ναό υπάρχουν παραστάσεις της Βάπτισης, της Έγερσης του Λαζάρου, η Βαϊοφόρος και η Μεταμόρφωση. Στο βόρειο τοίχο η Σταύρωση, η Αποκαθήλωση, ο Θρήνος και ο Ενταφιασμός.

Στη μεσαία ζώνη της βόρειας πλευράς δεσπόζουν οι παραστάσεις της Εις Άδου Κάθοδος, των Μυροφόρων, η Ψηλάφηση του Θωμά, και Πορευθέντες Μαθητεύσατε. Ο χριστολογικός κύκλος ολοκληρώνεται με την Ανάληψη και την Πεντηκοστή.

Σε οτι αφορά τους Αγίους, στο βόρειο τοίχο και ανατολικά φαίνονται οι μορφές του Αγίου Παντελεήμονα, των Αγίων Κωνσταντίνου και Ελένης, ο Άγιος Πέτρος της Βερόνας. Στο νότιο τοίχο ο Άγιος Αντώνιος, ο έφιππος Άγιος Γεώργιος και κοντά του οι γονείς του, ο Άγιος Γερόντιος και η Αγία Πολυχρονία. Επίσης ξεχωρίζει η μορφή της Αγίας Άννας ενώ θηλάζει την Παναγία.

Επάνω στα τόξα του ναού ιστορούνται οι προφήτες .

Δίπλα στον Άγιο Γεώργιο, δεξιά διαρίνονται ολόσωμη η μητέρα του Αγία Πολυχρονία αριβώς από πάνω ο πατέρας του Άγιος Γερόντιος

Ο Άγιος Γεώργιος Έφιππος θαλασσοπεράτης

Άκρως εντυπωσιακή είναι η μεγάλου μεγέθους αποτύπωση της μορφής του Αγίου Γεωργίου πάνω στο άλογο του με ασπίδα στο χέρι και την όλη σύνθεση πάνω σε κύματα, δίπλα στη μορφή του Αγίου Αντωνίου.

Κάποιος έχει χαράξει μεταγενέστερα επάνω της την χρονολογία 1494 ή 1497.Στην παράσταση αυτή εμφανίζεται ο Άγιος Γεώργιος σε νεαρή ηλικία, χωρίς γένια, με κοντή κόμη.

Είναι ντυμένος με στρατιωτική στολή και κρατά μια κόκκινη τριγωνική ασπίδα ενώ φορά και κόκκινο μανδύα που ανεμίζει. Σε μικρότερη κλίμακα ένας νεαρός άνδρας κάθεται στα καπούλια του αλόγου, μορφή που συνδέεται με την αναφορά στις συναξαριακές πηγές της απαγωγής ενός μικρού παιδιού από τους Σαρακηνούς της Κρήτης, το οποίο διέσωσε ο Άγιος.

Εκείνο ωστόσο που εντυπωσιάζει τους ειδικούς σε αυτή την παράσταση του Αγίου Γεωργίου είναι πως ενώ εμφανίζεται ο Άγιος σε στάση δρακοκτόνου, με τα μπροστινά πόδια του αλόγου σηκωμένα, είναι παράλληλα και θαλασσοπεράτης, σκηνή που είναι πολύ σπάνια καθώς σε άλλες περιπτώσεις που απεικονίζεται να περνά θάλασσα το άλογο του ακολουθεί βήμα παρέλασης.

Η ασπίδα που κρατά εξάλλου ο Άγιος έχει συσχετισθεί με το έμβλημα των Ιπποτών του Τάγματος του Αγίου Ιωάννη της Ιερουσαλήμ και την ιπποτοκρατούμενη Ρόδο και δε γνωρίζουμε να υπάρχει αλλού στην Κρήτη. Γενικότερα το πρότυπο της παράστασης αυτής σχετίζεται με το σταυροφορικό περιβάλλον όπου η διάσωση του αιχμαλώτου από τον Άγιο Γεώργιο ήταν προσφιλές θέμα.

Ο Άγιος Πέτρος της Βερόνας

Ο Άγιος Πέτρος της Βερόνας

Η ταύτιση του Αγίου αυτού των καθολικών με μορφή που εικονίζεται στον Άγιο Γεώργιο στους Αποστόλους είναι ιδιαίτερα σημαντική. Κι αυτό γιατί πρόκειται για τη μοναδική βεβαιωμένη μέχρι σήμερα απεικόνιση του συγκεκριμένου Αγίου σε βυζαντινή ορθόδοξη εκκλησία στην Ελλάδα.

Ο Άγιος Πέτρος της Βερόνας ανακηρύχθηκε άγιος μετά το 1254 που δολοφονήθηκε και τη μορφή του τη συναντάμε μόνο σε ναούς του τάγματος των Δομηνικανών στην Κρήτη και τον Ελλαδικό χώρο.

Εικονίζεται με tonsura στην κεφαλή, με τη στολή του τάγματος και με ένα κλαδί φοίνικα στο χέρι. Η εικόνιση του στους Αποστόλους ίσως σχετίζεται με το οτι ο ναός βρίσκονταν σε φέουδο Βενετού, πιθανόν του Gradenigo.

Οι φθορές και η αρχιτεκτονική του

Σε κάποιες από τις μορφές βλέπουμε να υπάρχουν φθορές στα πρόσωπα και άλλα σημεία λες και κάποιος έχει αφαιρέσει αυτά τα τμήματα της τοιχογραφίας.

Οι απόψεις για το τι έχει συμβεί διύστανται. Άλλοι υποστηρίζουν πως είναι φθορές από την παρουσία Τούρκων στην περιοχή ενώ άλλοι πως οι φθορές προκλήθηκαν από πιστούς που ήθελαν προσκυνώντας στο ναό να πάρουν μαζί τους ως φυλακτό τμήμα από τις αγιογραφίες.

Ο ναός είναι μονόχωρος, καμαροσκέπαστος αρκετά μεγάλου μεγέθους και φέρει δύο σφενδόνια ενώ στο υπέρθυρο του είναι εντοιχισμένη επιγραφή, δυστυχώς όχι ευανάγνωστη λόγω φθοράς.Είναι κτισμένος με αργολιθοδομή και φέρει ενδιάμεσα κάποιους πλίνθους με χρήση συνδετικού κονιάματος.

Ο Ιταλός αρχαιολόγος G.Gerola είχε περάσει κατά την περιήγηση του στην Κρήτη από τους Αγίους Αποστόλους κι είχε καταγράψει στις αγιογραφημένες εκκλησίες και το ναό του Αγίου Γεωργίου, αναφέροντας κάποιες από τις βασικές τοιχογραφίες που είδε.

H καμπάνα του Αϊ Γιώργη είναι δωρεά του μεγάλου δωρητή των ναών των Αποστόλων Σταύρου Χαλκιαδάκη και γράφει επάνω « ΧΩΡΙΟΝ ΑΠΟΣΤΟΛΟΙ ΑΦΙΕΡΩΜΑ ΣΤΑΥΡΟΥ ΜΙΧ. ΧΑΛΚΙΑΔΑΚΗ 1949».

Μια ιστορία για το ναό

Έχει ενδιαφέρον η ιστορία που κατέγραψε ο Νίκος Ηγουμενάκης μετά από διήγηση του Κωστή Π. Πετρομιχελάκη:

«Μια Κυριακή ο Παπάς Γιάννης Βρετός, πατέρας του παπά

Σταύρου Παπασταυράκη και πεθερός του γέρου Γουμένου,

σηκώθηκε πρωί άναψε φωτιά πήρε κάρβουνα, να βάλει στο

θυμιατήρι και πήγε στον Αϊ. Γιώργη να λειτουργήσει.

Όταν μπήκε στον ναό είδε ότι έλειπε η μικρή εικόνα του Αϊ.

Γιώργη. Πλησίασε την μεγάλη τοιχογραφία του Αϊ. Γιώργη και άρχισε να τον χτυπά μαλώνοντας τον επειδή άφησε να πάρουν την εικόνα.

Τότε, με βάση τη διήγηση, μια δίνη τον τράβηξε έξω από την εκκλησία και τον οδήγησε στην μονή Καλλέργη σε μια σπηλιά όπου βρήκε την εικόνα. Πλησίασε να την πάρει αλλά η εικόνα δεν μετακινούνταν. Έκαμε τον σταυρό του έψαλε το τροπάριο του Αγίου αλλά η εικόνα εκεί...

Φώναξε έναν βοσκό, που ήταν στην Μονή, τον έστειλε στο χωριό και είπε τι είχε συμβεί στους χωριανούς . Όλοι μαζί πήγαν στου Καλλέργη και μετά από δεήσεις και προσευχές μπόρεσαν να πάρουν την εικόνα και να την επιστρέψουν στην εκκλησία».

Το πέρασμα κατακτητών

Λέγεται πως τον Αϊ Γιώργη τον έκτισαν οι Βυζαντινοί και οι τότε άρχοντες, που έμεναν στην γειτονιά "αρχοντικά" των Αποστόλων έκαναν εκεί, με μεγαλοπρέπεια, τις λειτουργίες τους.

Οι Ενετοί σεβάστηκαν την επιθυμία των Αποστολιανών και τους έδωσαν άδεια να κτίσουν την σημερινή εκκλησία του Αϊ Γιώργη πάνω στον παλαιότερο βυζαντινό ναό.

Στον περίβολο Αϊ Γιώργη, λέει η παράδοση, πως στρατολογούσαν οι Ενετοί τους Αποστολιανούς νέους.Όταν τους συγκέντρωναν, επικρατούσε νεκρική σιγή. Όταν έπαιρναν τους δυνατούς δεμένους, θρήνος και οδυρμός. Ήξεραν πως τα παλικάρια τους δεν είχαν καμιά ελπίδα να γυρίσουν εφόσον τους αλυσόδεναν

κωπηλάτες στης γαλέρες.

Οι Τούρκοι έμειναν στο χωριό περίπου δυόμιση αιώνες και

σεβάστηκαν την εκκλησία του Αϊ Γιώργη. Είναι εξάλλου γνωστός ο φόβος που είχαν για τον συγκεκρινένο Άγιο.

Ούτε οι Γερμανοί κατακτητές πείραξαν τίποτα στα τέσσερα χρόνια που έμειναν στο χωριό.

Η εκκλησία του Αϊ Γιώργη για αιώνες ήταν ο πολιούχος των Αποστόλων μέχρι που φτιάχτηκε ο ναός των Αγίων Αποστόλων και θρονιάστηκε το 1886.

Επιμέλεια Ελένη Βασιλάκη

(Αντλήθηκαν πληροφορίες από την σελίδα των Αποστόλων στο διαδίκτυο και τη διατριβή για το ναό του Αγίου Γεωργίου της Μαρίας Μπορμπουδάκη )

ΑΠΑΓΟΡΕΥΕΤΑΙ αυστηρά η αναδημοσίευση, η αναπαραγωγή, ολική, μερική ή περιληπτική του περιεχομένου του παρόντος σε οποιοδήποτε site, χωρίς προηγούμενη άδεια της κατόχου του Ελένης Βασιλάκη, Νόμος 4481/2017 και κανόνες Διεθνούς Δικαίου που ισχύουν στην Ελλάδα)