Το ερειπωμένο χωριό Μιλλιαρήσι κοντά στα Πάρτηρα και η ιστορία του

Βορειοδυτικά των Παρτήρων, στο σημερινό δήμο Μινώα Πεδιάδος, βρίσκεται το ερειπωμένο χωριό Μιλλιαρήσι ( σήμερα θα το δείτε γραμμένο ως Μιλιαρίσι ή Μηλιαρίσι).

Το όνομα του πιθανολογείται πως προέρχεται είτε από το βυζαντινό νόμισμα «μιλιαρήσιον», είτε από τη βυζαντινή λέξη μίλιον και την αρχαιοελληνική λέξη ρύσιον που σημαίνει  λάφυρο, ή λύτρωση, ή θυσία στους θεούς, έχοντας ωστόσο κι άλλες έννοιες.

Βέβαια η  προφορική παράδοση θέλει το όνομα του χωριού να προέρχεται από ένα βυζαντινό αγώνισμα δρόμου.

Επί Ενετοκρατίας αλλά και μετά, που οι Οθωμανοί κατέλαβαν το νησί, φέρεται μάλιστα να ήταν χωρισμένο το χωριό σε δυο κομμάτια, στο Απάνω και το Κάτω Μιλλιαρήσι.

Την πρώτη αναφορά στο Μιλλιαρήσι τη βρίσκουμε σε έγγραφο του 1261, οπότε είναι φανερό πως προϋπήρχε της ενετικής κατάκτησης.

Το  Μιλλιαρήσι αποτελούσε μια από τις serventariae της υπαίθρου και ήταν φέουδο του Marco Gradenico. Η οικογένεια των Γραδονίκων (ή Γραδινίκων) ήταν μαζί με την οικογένεια των Βενιέρη από τις πιο πολυπληθείς και πλούσιες οικογένειες στην Κρήτη κατά την Ενετοκρατία.

 Στην επανάσταση του Αγίου Τίτου, όπου να θυμίσουμε είχαμε αποστασία των Βενετών φεουδαρχών του νησιού γιατί δεν ήθελαν να πληρώνουν τους βαρείς φόρους που ζητούσε η Μητρόπολη τους, «πρωτοσυνωμότης» θεωρήθηκε ο Tito Gradenico, ο οποίος ήταν ένας από τους δυο προσωπικούς συμβούλους του διορισμένου Δούκα της Αυτόνομης Κρητικής Δημοκρατίας, του Marino Gradenico.

Ο πρώτος φεουδάρχης του Μιλλιαρησίου Marco Gradenico καταγράφεται ως μέλος του εικοσιτετραμελούς Συντακτικού Σώματος της κρητικής Δημοκρατίας του Αγίου Τίτου.

Οι βενετσιάνικες πηγές παρουσιάζουν τον Μάρκο ως ένα άτομο που προκαλούσε φόβο, ύπουλο, άγριο, ατίθασο και δημαγωγό.

Όταν καταπνίγηκε η «ανταρσία» του Αγίου Τίτου η οργή της Γαληνοτάτης Δημοκρατίας της Βενετίας έπεσε βαριά πάνω στο νησί και όσους συνωμότησαν εναντίον της.

Ο φεουδάρχης του Μιλλιαρησίου, Μάρκος Γραδίνικος, καταδικάστηκε σε θάνατο δι’ απαγχονισμού ενώ δημεύθηκε η περιουσία του.

Η ποινή εκτελέστηκε μπροστά στην εκκλησία του Αγίου Μάρκου στο Ηράκλειο.

Το 1368 τα κτήματα του στο Μιλλιαρήσι βγήκαν σε δημοπρασία.Το νέο ιδιοκτήτη της περιουσίας του δεν τον γνωρίζουμε ωστόσο φαίνεται πως κάποια κτήματα αγοράστηκαν από ελεύθερους χωρικούς.

Αλλαγές όμως είχαμε αργότερα και σε θρησκευτικό επίπεδο στην περιοχή αυτή. Οι κάτοικοι του Μιλλιαρησίου, που ήταν ορθόδοξοι, κατάφεραν το 1497 να κερδίσουν την άδεια ώστε ο Νικόλαος Δοριανός από το χωριό να χειροτονηθεί ιερέας, υποσχόμενος ότι θα μνημονεύει τον Πάπα στις λειτουργίες που θα τελεί.

 Από την εποχή αυτή και μετά συναντάμε το χωριό σε αρκετά έγγραφα. Στις απογραφές τόσο των Βενετσιάνων όσο και των Οθωμανών, που ακολούθησαν, αναφέρονται και τα δυο χωριά Πάνω και Κάτω Μιλλιαρήσι με κατοίκους που ο αριθμός τους κυμαίνεται από 140, το 1583, μέχρι 13 στην απογραφή του 1971.

Ο οικισμός του Επάνω Μιλλιαρησιού καταγράφεται στην απογραφή του 1834 με μία χριστιανική και 4 μουσουλμανικές οικογένειες, αλλά όχι και σ’ αυτήν του 1881, όπου αναγράφεται ένας μόνο οικισμός με αυτό το όνομα με 5 χριστιανούς και 25 οθωμανούς κατοίκους.

Με την ανταλλαγή των πληθυσμών και τον ερχομό των προσφύγων στην Κρήτη εγκαταστάθηκαν ορισμένοι και στο Μιλλιαρήσι με αποτέλεσμα στην απογραφή του 1928 να έχουμε 78 κατοίκους.

Από το σημείο αυτό άρχισε και πάλι να φθίνει ο πληθυσμός του μέχρι που εγκατέλειψαν όλοι το χωριό, είτε λόγω θανάτου είτε επειδή οι συνθήκες ήταν καλύτερες στα κοντινά Πάρτηρα και στο Αρκαλοχώρι.

Κατά τη Γερμανική Κατοχή αξίζει ν' αναφερθεί πως οι κάτοικοι του Μιλλιαρησίου βοηθούσαν με κάθε μέσο τους αντάρτες. Μάλιστα έξω από το χωριό βρίσκεται η σπηλιά-κρησφύγετο της αντάρτικης ομάδας των «Χριστοδούληδων», από τον Πατσίδερο.

Στη νότια πλευρά του χωριού βρίσκεται το βενετσιάνικο υδραγωγείο του οικισμού.Σε περίοπτη θέση στην είσοδο του είναι κτισμένος ο δίκογχος ναός του Αγίου Νικολάου και Αγίου Χαραλάμπου. Πρόκειται για ναό της Ενετοκρατίας που φέρει πλούσιο τοιχογραφικό διάκοσμο και δύο Αγίες Τράπεζες για να τη λειτουργούν καθολικοί και ορθόδοξοι.

Σήμερα σχεδόν όλα τα σπίτια στο Μιλλιαρήσι έχουν καταρρεύσει ενώ τα ερείπια τους χρησιμοποιούνται ως στάνη και αποθήκες.

(Αντλήθηκαν πληροφορίες από το Greek Travel Pages με αρχική πηγή την ιστοσελίδα του πρώην δήμου Αρκαλοχωρίου)