Πως περιέγραφαν τους Κρητικούς σπουδαίοι αρχαίοι Έλληνες συγγραφείς

Μελετώντας κανείς την αρχαία ιστορία της Κρήτης και κυρίως όσα έγραψαν γι' αυτήν σπουδαίοι έλληνες συγγραφείς διαπιστώνει πως παρά το γεγονός ότι από τη δωρική εισβολή και μετά η πολιτική βαρύτητα και επιρροή της στον ευρύτερο ελλαδικό χώρο είναι ασήμαντη, η Κρήτη, άλλοτε ως θρύλος, άλλοτε ως πολιτική ιδέα και καλλιτεχνική έκφραση, κι άλλοτε ως ζωντανή εθνική παρουσία, κατέχει συνεχώς εξέχουσα θέση στην ελληνική συνείδηση και σκέψη.

Ο καθηγητής Αναστάσιος Νικολαϊδης στην μελέτη του με τίτλο «Η Κρήτη σε συγγραφείς της όψιμης ελληνικής αρχαιότητας και ειδικότερα στον Πλούταρχο», που παρουσιάστηκε στο Ε Διεθνές Κρητολογικό Συνέδριο, κατέγραψε ορισμένες ενδιαφέρουσες αναφορές για τους Κρητικούς.

Οι μαρτυρίες των συγγραφέων της όψιμης ελληνικής αρχαιότητας για την Κρήτη μπορούν να χωριστούν σε τρείς κατηγορίες:

Αυτές που βασίζονται στον Πλάτωνα, τον Έφορο και τον Αριστοτέλη, που είναι εγκωμιαστικές κυρίως για την κρητική μυθολογία, την παροιμιώδη ευνομία της αρχαίας Κρήτης, το εκπαιδευτικό σύστημα και τους θεσμούς της.

Αυτές που έχουν ως πηγή τους τις δυσμενείς κρίσεις του Πολύβιου και αναφέρονται κυρίως στους Κρήτες των ελληνιστικών χρόνων και μετέπειτα, δηλαδή σε εποχή που οι Κρήτες έχουν απομακρυνθεί από τα αυστηρά αρχαία έθιμα τους, έχουν εγκαταλείψει το λιτό και απέριττό τρόπο ζωής τους και έχουν στραφεί στο εύκολο κέρδος μέσα από την μισθοφορία και την πειρατεία.

Αυτές που είναι πληροφοριακού χαρακτήρα χωρίς σχόλια, όπως πχ ότι οι Κρήτες βάπτιζαν τα βέλη τους σε φυτικό δηλητήριο, ότι ήταν άριστοι ορχησταί, ότι τους άρεσε το κυνήγι, ότι οι κάτοικοι της Φαιστού ειδικεύονταν στο να λένε αστεία.

Αυτής της κατηγορίας οι μαρτυρίες μας δίνουν, παράλληλα, πληροφορίες για την κρητική χλωρίδα και πανίδα ή πληροφορίες λαογραφικές. Οι πηγές αυτών των μαρτυριών είναι δύσκολο να εντοπιστούν γιατί είναι διάσπαρτες στα έργα πολλών διαφορετικών συγγραφέων ξεκινώντας από τον Όμηρο και φθάνοντας ως τους λεγόμενους κρητογράφους της ελληνιστικής εποχής.

Σε ένα μεγάλο βαθμό, οι πληροφορίες και οι κρίσεις των συγγραφέων της όψιμης ελληνικής αρχαιότητας καθορίζονται από τις κρίσεις των πηγών τους. Ο Πλούταρχος, για παράδειγμα,  στο "Βίο του Λυκούργου", όπου πηγές του είναι μεταξύ άλλων ο Αριστοτέλης, ο Ξενοφώντας και ο Πλάτωνας, υιοθετεί την παραδοσιακή άποψη ότι ο Σπαρτιάτης βασιλιάς εμπνεύσθηκε τους νόμους του και κάποιους κοινωνικούς θεσμούς από την κρητική νομοθεσία και επαινεί έμμεσα τον απλό και αυστηρό τρόπο ζωής των Κρητών, σε αντιδιαστολή με την πολυτέλεια των ιωνικών πόλεων.

Στην πραγματεία του «Ει πρεσβυτέρω πολιτευτέον» επαναλαμβάνει την πλατωνική πληροφορία ότι οι Κρήτης αποκαλούσαν την πατρίδα τους μητρίδα. Αντίθετα στο «Βίο του Φιλοποίμενα» που έχει μπροστά του τον Πολύβιο επηρεάζεται από την αντιπάθεια της πηγής του προς τους Κρήτες και αντιπαραβάλει το γενναίο πόλεμο των Πελοποννησίων με την κρητική τακτική των νυκτερινών επιθέσεων και δόλιων πολεμικών ενεργειών και καταλήγει πως είναι ανόητοι όσοι προσπαθούν να αντιτάξουν δόλο και πανουργία στη γνήσια στρατιωτική εμπειρία.

Στο «Βίο του Αιμιλίου Παύλου», όπου πάλι πηγή του είναι ο Πολύβιος, αναφέρεται στη διαβόητη φιλοχρηματία των κρητών μισθοφόρων ενώ περιγράφει ένα περιστατικό κατά το οποίο ο Περσέας το έσκασε νύχτα από το στρατόπεδο και προσπαθώντας να αποφύγει τη σύλληψη από τους ρωμαίους βρήκε τυχαία ένα κρητικό βαρκάρη και τον παρακάλεσε να τον σώσει με την οικογένεια του και τους υπόλοιπους θησαυρούς του. Αυτός όμως «κρητισμώ χρησάμενος», όπως λέει ο Πλούταρχος,  έβαλε πρώτα όλα τα χρήματα στη βάρκα και στη συνέχεια εξαφανίστηκε.

Η λέξη «συγκρητισμός»  δηλώνει το γνωστό συνασπισμό των αρχαίων κρητικών πόλεων προς την αντιμετώπιση ενός εξωτερικού εχθρού και μαρτυρείται στην πραγματεία του Πλούταρχου περί φιλαδελφίας, όπου συμβουλεύει τα αδέλφια να μιμούνται αυτή τη συνήθεια των Κρητών.

Από τις διάφορες μομφές εναντίον των Κρητικών αυτή που έγινε παροιμία ήταν η σχετική με την ειδικότητα τους στο ψέμα και την απάτη. Υπεύθυνος γι αυτή την άδικη κρίση, τη μόνη ίσως που δεν ξεκίνησε από τον Πολύβιο, δεν γνωρίζουμε ποιος είναι. Πάντως στην επιστολή του Αποστόλου Παύλου προς Τίτον έχουμε τη χαρακτηριστική αναφορά «ειπέν τις ίδιος εξ αυτών προφήτης, Κρήτες αεί ψεύσται, κακά θηρία, γαστέρες αργαί».

Ο Καλλίμαχος, παλιότερα, είχε σχολιάσει πως όταν κάποτε οι Έλληνες εμπιστεύτηκαν στον Κρητικό Ιδομενέα τη δίκαιη κατανομή των τρωικών λαφύρων κι αυτός τους εξαπάτησε ξεχωρίζοντας τα καλύτερα για τον εαυτό του.

Ο Πλούταρχος στα «Αίτια Ελληνικά»  μας μαθαίνει για μια περίεργη συνήθεια των κατοίκων της Κνωσού. Αυτοί που δανείζονταν χρήματα τα άρπαζαν στην κυριολεξία από τα χέρια του δανειστή τους. 

Σε έναν από τους Πυθικούς του διαλόγους εξάλλου υπάρχει πληροφορία ότι στην Κρήτη του 1^ου αιώνα μ. Χ τελούνταν μια παράξενη γιορτή στην οποία πρωταγωνιστούσε ένα ακέφαλο ανδρικό είδωλο. Το ειδώλιο, έλεγαν, παρίστανε το Μόλο, τον πατέρα του άλλου ομηρικού κρητικού ήρωα του Μηριόνη. Ο Μόλος βίασε κάποτε μια κοπέλα και αργότερα βρέθηκε αποκεφαλισμένος.

Επίσης ο Πλούταρχος σε άλλη πραγματεία του αναφέρεται στην ανυπαρξία άγριων θηρίων στην Κρήτη. Ο δε Αιλιανός γράφει, αναφερόμενος στο ίδιο θέμα, πως ακόμα και η κουκουβάγια δεν μπορεί να ζήσει στο κρητικό περιβάλλον κι αν τύχει και τη φέρει κανείς στην Κρήτη πεθαίνει αμέσως.

 Ο ίδιος συγγραφέας αποδίδει την ανυπαρξία βλαβερών ζώων στο δώρο που έκανε ο Δίας στην Κρήτη που τον έκρυψε και τον έσωσε από τη μανία του Κρόνου. Έτσι όταν έρχονται στην Κρήτη γόητες φιδιών από την Αφρική, για να κάνουν επίδειξη της τέχνης τους, είναι υποχρεωμένοι να φέρουν και χώμα από εκεί γιατί αν ξεφύγει το ερπετό και ακουμπήσει το χώμα της Κρήτης θα πεθάνει.

ΑΠΑΓΟΡΕΥΕΤΑΙ αυστηρά η αναδημοσίευση, η αναπαραγωγή, ολική, μερική ή περιληπτική του περιεχομένου του παρόντος σε οποιοδήποτε site, χωρίς προηγούμενη άδεια της κατόχου του Ελένης Βασιλάκη, Νόμος 4481/2017 και κανόνες Διεθνούς Δικαίου που ισχύουν στην Ελλάδα