Χουρμούζης Βυζάντιος: Προτερήματα και Ελαττώματα των Κρητικών το 1842-Πως έδιωχναν το φθαρμό

Ο Χουρμούζης Μ. Βυζάντιος στο έργο του «Κρητικά» που συνέγραψε το 1842 καταγράφει την εικόνα που παρουσιάζει η Κρήτη καλύπτοντας τόσο τη γεωγραφική όσο και την κοινωνική και ανθρώπινη διάσταση της.

Έχει αποτυπώσει λοιπόν μεταξύ άλλων και κάποια στοιχεία για τους Κρητικούς που έχουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον γιατί μαρτυρούν την εικόνα που είχαν τότε οι συμπατριώτες μας στα μάτια των ξένων, εκείνων που δεν ζούσαν στο νησί.

Ο Χουρμούζης Μ. Βυζάντιος έκανε μια λίστα με τα ελαττώματα και τα προτερήματα των Κρητικών που έχει ενδιαφέρον να δούμε σήμερα, 178 χρόνια μετά.

Για την ιστορία να πούμε πως ο Μ. Χουρμούζης ήταν κυρίως θεατρικός συγγραφέας άλλα και  χωρογράφος, δημοσιογράφος, με δράση στρατιωτική και πολιτική. Γεννήθηκε το 1804 στο Γαλατά της Κωνσταντινούπολης και πέθανε το 1882 στο νησί Αντιγόνη, απέναντι από την Κωνσταντινούπολη.

Σε ότι αφορά  λοιπόν στα  προτερήματα των κρητικών γράφει ο Μ. Χουρμούζης πως είναι αγχίνοες, (έξυπνοι) ανδρείοι, φιλοπόλεμοι, ταχύποδες, επιτήδιοι στις ενέδρες και άριστοι σκοπευτές.

Επίσης υποφέρουν τη σκληραγωγία, είναι εφευρετικοί στις ανάγκες τους, ευκολύνουν τις εργασίες τους με αμοιβαία συνδρομή, είναι φιλόξενοι, φιλόγυνοι, αστείοι, ετοιμόλογοι και επιτυχείς στους σαρκασμούς.

Οι δε κρητικές είναι φίλανδοι, φιλάνθρωπες, φιλόξενες, ευαίσθητες, ετοιμόλογες και αστειότατες, άριστες οικοδέσποινες που αγαπούν με υπερβολή την καθαριότητα, τους χορούς τα τραγούδια και τους σαρκασμούς.

Στη λίστα με τα ελαττώματα τους βάζει το ότι οι Κρητικοί είναι φιλήδονοι, φιλοπόται, φίλαυτοι, ευπάτητοι, οργίλοι, ζηλότυποι, κενόδοξοι, ματαιόφρονες, περιττόλογοι και δυσειδαίμονες.

Η βασκανία και το ξεμάτιασμα

Το τελευταίο, δηλαδή το ότι είναι δυσειδαίμονες το αναλύει αρκετά εξηγώντας πως πιστεύουν στις νεράιδες, τα φαντάσματα, τα στοιχειά, τη βασκανία, τις μαγείες και τρέμουν την κατάρα.

Στον τόπο που θα υποπτευθούν ή θα ακούσουν πως κατοικούν νεράιδες ή στοιχεία δεν τον πλησιάζουν καθόλου κι αν κατά δυστυχία περάσει κανείς από εκεί ή κοιμηθεί κοντά και αρρωστήσει αμέσως ή μετά από καιρό τότε λένε ότι έχει «βυστιριά» της οποίας αντιφάρμακο είναι το διάβασμα. Τη δε βασκανία, την οποία ονομάζουν φθαρμόν και την εξορκίζουν τα γραϊδια.

Περιγράφει ως εξής τη διαδικασία: δένοντας τρεις κόμπους αλατιού στην άκρη ενός μανδηλιού κι αφού το μετρήσουν με τον πήχη του πλησιάζουν τον ασθενή, αγγίζουν με το αλάτι στο μέτωπο του, μετά στη γη τρεις φορές λέγοντας εις το όνομα του Πατρός κτλ.

Έπειτα αρχίζουν να λένε το εξής: που πας φθαρμέ, που πας κακέ που πας κακοποδεμένε; φύγε από τας 72 φλέβας του παιδιού μου (δείνα) και άμε στα βουνά, που πετεινός δεν κράζει και σκύλος δε γαβγίζει να βρεις το άγριο θεριό να πιείς από το αίμα του, να φας από το κρέας του (χασμουριέται). 

Ελούσθη κι η κυρά μας η Παναγιά χτενήσθει και στο θρονί της κάθισε και πέρασαν οι αγγέλοι κι αρχαγγέλοι και φθαρμίσεσι την (χασμουριέται) και πάγει αφέντης ο Χριστός και της λέγει ηντάχεις μάνα ηντάχεις μητέρα; Ελούσθηκα παιδί μου χτενίσθηκα και στο θρονί μου κάθισα και πέρασαν οι άγγελοι και αρχάγγελοι και φθαρμίσασι με (χασμουριέται). 

Καλέ μάνα καλέ μητέρα δεν ευρέθηκε χριστιανός αγιασμένος και την αγιά Πέφτη λειτουργημένος να πάρει αλάτσι από την αλική ή τρία φύλλα από την ελιά και να πει μια φορά το Πάτερ ημών δυο φορές το Πάτερ ημών (εως τας εννέα).

Καταλήγοντας ο Μ. Χουρμούζης γράφει: τον εξορκισμόν τούτον τον λέγουν τρεις, χασμιριούμενοι συγχρόνως, έπειτα ξαναμετρούν με τον πήχη  το μαντήλι και το βγάζουν κοντότερο 6 δάκτυλα από το πρώτο μέτρο.