Ο βυζαντινός ναός του Αγίου Ιωάννου του Προδρόμου κοντά στη Μονή Δισκουρίου στο Μυλοπόταμο

Σε κοντινή απόσταση από τη Μονή Δισκουρίου, σε ένα τόπο μαγικό και γαλήνιο ανάμεσα σε αιωνόβιες δρύες, βρίσκεται ο κατάγραφος, βυζαντινός, ναός του Αγίου Ιωάννη του Προδρόμου.

Η τοπική παράδοση αναφέρει ότι εκεί ζούσαν παλιά καλόγεροι, χωρίς να είναι ξεκάθαρο αν επρόκειτο για μοναχούς του Δισκουρίου, πράγμα μάλλον απίθανο εφόσον το κεντρικό μοναστήρι απέχει λίγες δεκάδες μέτρα.

Ενδέχεται λοιπόν στον Άγιο Ιωάννη να λειτούργησε ένα από τα πολλά μικρά μοναστήρια της όψιμης Ενετοκρατίας, το οποίο αφιερώθηκε στην πλησιέστερη μονή όταν εκείνη απέκτησε ισχύ.

Ο ναός πάντως δεν κτίστηκε ως μοναστηριακός. Αφιερωτές του ήταν ένα ζευγάρι Κρητικών της Ενετοκρατίας τους οποίος ο ζωγράφος, που έφτιαξε τις τοιχογραφίες του ναού, απεικόνισε στο νότιο τοίχο.

Ο Ιταλός G. Gerola κατά το πέρασμα του από την περιοχή ασχολήθηκε μάλιστα με τους αφιερωτές περιγράφοντας πως η γυναίκα φορεί λευκό κεντημένο φόρεμα και ο άνδρας κόκκινο ένδυμα με μαύρα υποδήματα και λευκή ζώνη.

Δεν είναι ασυνήθιστο σε ναούς μοναστηριακούς να έχουμε ανάμεσα στους τοιχογραφημένος αγίους και τους αφιερωτές τους, που συνήθως είναι μοναχοί.

Ο Άγιος Ιωάννης ο Πρόδρομος πέρασε στην ιδιοκτησία της μονής Δισκουρίου σε χρόνο που δεν γνωρίζουμε. Αν λειτουργούσε μέχρι ως μικρή μονή τότε η παραχώρηση του ίσως έγινε μετά το 1646 οπότε αλώθηκε η ευρύτερη περιοχή από τους Οθωμανούς.

Εκείνη την περίοδο είχαμε πολλές ανάλογες παραχωρήσεις μικρών μοναστηριών σε μεγαλύτερα, εξαιτίας της αδυναμίας τους να λειτουργήσουν μόνα τους και να ανταποκριθούν στη βαριά φορολογία του κατακτητή αλλά και στην καταπίεση που συνεπάγονταν η παρουσία αλλόθρησκων στο τόπο.

Η ύπαρξη του κατάγραφου ναού του Αγίου Ιωάννου, κοντά στο μοναστήρι του Δισκουρίου, μαρτυρά τη λατρευτική σημασία και το ρόλο που έπαιξε η περιοχή.

Μάλιστα η μονή του Δισκουρίου γιόρταζε πανηγυρικά όχι μόνο τον Άγιο Γεώργιο, στον οποίο έχει αφιερωθεί, αλλά και τον Άγιο Ιωάννη τον Πρόδρομο, λειτουργώντας έτσι ο ναός του περισσότερο ως παρεκκλήσι και λιγότερο ως μετόχι της μονής.

Ο Άγγλος δημοσιογράφος και εθελοντής στον αγώνα του 1866, Ιλαρίων Σκίνερ, κατέγραψε σημαντικά στοιχεία για την κατάσταση της μονής Δισκουρίου το 1867.

Ανάμεσα σε άλλα έγραψε «Το ναίδιον του αγίου Ιωάννου πλησίον του Δισκουρίου επισκιάζεται υπό γιγαντιαίας δρυός ήτις βεβαίως είδε την των Τούρκων έλευσιν εις την νήσον. Τόσον ακμαία και εύρωστος είναι, ώστε παρέχει ελπίδας, ότι θέλει ζήσει επό πολύν χρόνον και μετά την αναχώρισιν αυτών. Υπό τη σκιάν λοιπόν του δέντρου τούτου εκαθήμεθα μέχρις ου επλησιάζε να δύση ο ήλιος, ότι εισήλθομεν εις το ναίδιον, όπερ ιεροσυλήθη υπό χειρών ανοσίων. Ηκούσαμεν δε γέροντας τινας χωρικούς διηγουμένους εν εκτάσει τους πρώτους αυτών αγώνας υπέρ της ελευθερίας».

Ο τοιχογραφικός διάκοσμος

Ο ναός είναι μονόχωρος. Ο τοιχογραφικός διάκοσμος του Αγίου Ιωάννη, που χρονολογείται γύρω στο 1400, είναι πλούσιος, παρότι μέρος του έχει καταστραφεί από τη φθορά του χρόνου και την υγρασία.

Είναι εντυπωσιακό το μέγεθος των περισσότερων παραστάσεων που παραπέμπει σε φυσικό μέγεθος των μορφών που απεικονίζονται.

Ο επισκέπτης δεν μπορεί να μην παρατηρήσει πάνω στις αγιογραφίες τα εντυπωσιακά χαράγματα των πιστών, τα οποία ναι μεν αποτελούν φθορά των τοιχογραφιών αλλά πλέον λειτουργούν και ως ταυτότητα τους (μπορείτε να τα δείτε εδώ).

Μεταξύ των άλλων παραστάσεων βλέπουμε σε μεγάλο μέγεθος του καβαλάρηδες Αγίους, το κτητορικό ζεύγος δεξιά της εισόδου, το Μιχαήλ Αρχάγγελο, σε ακόμα μεγαλύτερο μέγεθος.

Στις δύο καμάρες του ναού έχουν φιλοτεχνηθεί οι Άγιοι Δέκα και οι Προφήτες.

Επίσης όμορφη παράσταση είναι αυτή του ένθρονου Χριστού πλαισιωμένου από την Παναγία και τον Άγιο Ιωάννη.

Αρκετές παραστάσεις από το Χριστολογικό κύκλο καλύπτουν τμήμα των τοίχων ενώ στην κόγχη του Ιερού δεσπόζει ο Παντοκράτορας και κάτω απ αυτόν, ως είθισται, οι συλλειτουργούντες Ιεράρχες. Πάνω ακριβώς η παράσταση της Ανάληψης και η γέννηση του Χριστού.

Ελένη Βασιλάκη

(Αντλήθηκαν πληροφορίες από τα "Μοναστήρια και Ερημητήρια της Κρήτης", Νίκος Ψιλάκης, Ηράκλειο 1993).