Ο ναός των Αγίων Αντωνίου-Πέτρου και Παύλου στο φαράγγι των Μποτώνηδω στο Μαλάκι Ρεθύμνου

Στο φαράγγι των Μποτώνηδω (οικογένειας Μποτωνάκηδων) και στη θέση Σπουργιτέ, στα διοικητικά όρια του οικισμού Μαλάκι στο Ρέθυμνο, βρίσκεται ο ναός των Αγίων Πέτρου και Παύλου και Αγίου Αντωνίου.

Είναι κτισμένος στην πλαγιά του φαραγγιού και πάνω σε μονοπάτι που παλιά ένωνε τα χωριά Μαλάκι, Ρούστικα και Σαϊτούρες.

Πλησιάζοντας το σημείο όπου βρίσκεται η πετρόκτιστη, παλιά, δίκλιτη εκκλησία, με το ιερό της να ακουμπά κάτω από μια βραχοσκεπή, η αίσθηση που δημιουργείται είναι πως η ύπαρξη της εκεί δεν είναι τυχαία.

Αν δεν υπήρχε αρχαίος λατρευτικός χώρος σίγουρα την ανθρώπινη παρουσία και δραστηριότητα στο σημείο πρέπει να τη θεωρούμε δεδομένη και τη μαρτυρούν οι λαξεύσεις πάνω στο βράχο και η γενικότερη εικόνα που παρουσιάζει η περιοχή.

Μάλιστα αν παρατηρήσει κανείς τα πελέκια που έχουν χρησιμοποιηθεί για το κτίσιμο του ναού θα διαπιστώσει πως κάποια εξ αυτών μοιάζουν να είναι υλικό σε δεύτερη χρήση, που δύσκολα μεταφέρθηκαν από άλλο σημείο, άρα υπήρχαν εκεί γύρω.

Το κλίτος που είναι  αφιερωμένο στον Άγιο Αντώνιο φαίνεται να έχει κτιστεί επί Ενετοκρατίας και μετά να προστέθηκε εκείνο των Αγίων Πέτρου και Παύλου.

Στον τοίχο που χωρίζει τα δύο κλίτη βλέπουμε  ένα οξυκόρυφο παράθυρο η ύπαρξη του οποίου εξηγείται από την αρχική κτίση του ενός μόνο κλίτους. Ακόμα κι αν παρατηρήσει κανείς μόνο το πάχος του διαχωριστικού τοίχου θα καταλάβει πως επρόκειτο για εξωτερικό τοίχο που έγινε μεσοτοιχία. 

Μάλιστα στο κλίτος του Αγίου Αντωνίου η είσοδος από τη νότια πλευρά έχει κτιστεί κι έχει ανοιχθεί μια άλλη στο δεύτερο κλίτος,δυτικά.

Ο Νίκος Ψιλάκης στο έργο του "Μοναστήρια και Ερημητήρια στην Κρήτη" γράφει πως ο Άγιος Αντώνιος στο Μαλάκι ήταν παλιό ερημητήριο που κατά τα φαινόμενα εξελίχθηκε σε μικρό μοναστήρι, καθολικό του οποίου ήταν ο σπηλαιώδης ναός του Αγίου Αντωνίου.

Ο Γάλλος ερευνητής Πωλ Φωρ αναφέρει πως ήταν παλιό μοναστήρι με κελλιά ολίγων καλογήρων.

Λέγεται πως έμεναν εκεί καλόγεροι που όμως εγκατέλειψαν τη μονή επί Τουρκοκρατίας.

Παλιότερα ηλικιωμένοι από το Μαλάκι διηγούνταν πως στα σπήλαια του φαραγγιού των Μποτώνηδω έμεναν ασκητές με πιο σημαντικό τόπο άσκησης το σπήλαιο Σπουργιτέ.

Ο ναός επισκευάσθηκε γύρω στο 1960 και τότε βρέθηκε ένας τάφος με οστά, πράγμα που έκανε τους κατοίκους να πιστέψουν πως επρόκειτο για τα οστά κάποιου μοναχού.  Βέβαια σήμερα δεν διακρίνονται στο σημείο ίχνη του μοναστηριού.

Κάθε χρόνο στις γιορτές του Αγίου Αντωνίου και των Αγίων Πέτρου και Παύλου πλήθος πιστών από το Μαλάκι και τα υπόλοιπα χωριά της περιοχής κατηφορίζουν το μονοπάτι του φαραγγιού των Μποτώνηδω για να βρεθούν στο ναό τιμώντας τους Αγίους του. Παρά το ότι δεν πρόκειται για την πιο εύκολη διαδρομή ποτέ δεν τους ξεχνούν.