Το Ψυχοσάββατο-Τα κόλλυβα και οι ελπιδοφόροι συμβολισμοί τους

Το Σάββατο πριν από την Κυριακή των Απόκρεων αλλά κι εκείνο πριν την Πεντηκοστή ονομάζεται Ψυχοσάββατο ή «Σάββατο των Ψυχών» και είναι αφιερωμένο στους νεκρούς μας. 

Θέλει να μας θυμίσει όχι τόσο την απώλεια τους αλλά το ότι εξακολουθούν να υπάρχουν και πρέπει να περιμένουμε την ανάσταση τους.

Γι' αυτό και ετοιμάζουμε κόλλυβα με βασικό συστατικό το σιτάρι του οποίου ο συμβολισμός είναι ξεκάθαρος. Όπως ο σπόρος του σιταριού πέφτει στη γη, θάβεται και σαπίζει, χωρίς όμως να φθαρεί και στη συνέχεια φυτρώνει ξανά , έτσι και το νεκρό σώμα του ανθρώπου θάβεται στη γη και σαπίζει, για να αναστηθεί και πάλι, άφθαρτο και  αιώνιο.

Είναι όμως το Ψυχοσάββατο και η τελετουργία προετοιμασίας των κόλλυβων παράδοση των τελευταίων αιώνων ή αποτελεί συνέχεια και εξέλιξη αρχαίων παραδόσεων;

Τις ρίζες του Ψυχοσάββατου πρέπει να τις αναζητήσουμε πολύ πίσω, στην αρχαία Ελλάδα. Αυτή την εποχή οι πρόγονοι μας γιόρταζαν τα Ανθεστήρια που ήταν τελετουργικά αφιερωμένα στην "νέα ζωή" που έρχεται με την Άνοιξη. 

Νέα ζωή θεωρούσαν το μπουμπούκιασμα των δέντρων, των κλημάτων, των λουλουδιών αλλά και τις ψυχές των νεκρών, που θεωρούσαν ότι ανέβαιναν στον "Απάνω Κόσμο".

Οι αρχαίοι πίστευαν, ότι τη δεύτερη ημέρα των Ανθεστηρίων, κατά τους λεγόμενους Χοές, άνοιγαν οι πόρτες του Άδη και οι νεκροί ανέβαιναν στον Απάνω Κόσμο, για να ξαναεπιστρέψουν την τρίτη ημέρα, κατά τους Χύτρους.

Σ' αυτό το διάστημα, που έμεναν ανάμεσα στους ζωντανούς, οι τελευταίοι τους τιμούσαν και έφτιαχναν την πανσπερμία, ένα παρασκεύασμα από σπόρους δημητριακών και οσπρίων, κάτι σαν τα σημερινά κόλλυβα.

Οι πρόγονοι  μας προσέφεραν στους νεκρούς την πανσπερμία και μάλιστα σε ανασκαφές στη Θεσσαλία έχουν βρεθεί υπολείμματα σιταριού ξηρών καρπών και ροδιού μέσα σε πανέρι.

Με την ανατολή του χριστιανισμού η εκκλησία προσπάθησε να υποβαθμίσει αυτές τις παγανιστικές τελετές και να τις αντικαταστήσει με χριστιανικές πρακτικές. Για αυτό, καθιέρωσε τα Ψυχοσάββατα και τα κόλλυβα.

Στην Κρήτη πίστευαν παλιά ότι το Ψυχοσάββατο οι ψυχές κάθονται στα δέντρα και βλέπουν εμάς τους ζωντανούς. Γι αυτό και τέτοιες ημέρες δεν έκοβαν ούτε κλαρί δέντρου, μην και πέσουν οι ψυχές από εκεί και παραπονεθούν.

Στην Αρκαδία μάλιστα υπήρχε ένα  παλιό έθιμο με βάση το οποίο οι κοπέλες έβαζαν κόλλυβα από το Ψυχοσάββατο κάτω από το μαξιλάρι τους και έβλεπαν ποιόν θα παντρευτούν.

Τα κόλλυβα λοιπόν, που ετοιμάζουμε τα Ψυχοσάββατα και πηγαίνουμε στην εκκλησία, δεν είναι σύγχρονη συνήθεια αλλά προ-χριστιανική. 

Η  λέξη προέρχεται από τη λέξη «κόλλυβος» που σήμαινε τον κόκκο του σίτου και ένα μικράς αξίας νόμισμα. 

Οι συμβολισμοί πίσω από τα υλικά με τα οποία φτιάχνουμε τα κόλλυβα

Τα υλικά που χρησιμοποιούνται για τα κόλλυβα μόνο τυχαία που δεν είναι καθώς βασικό υλικό τους είναι το σιτάρι, που αποτελεί σύμβολο της γης και της βλάστησης. 

Η σταφίδα συμβολίζει τη γλυκύτητα της ζωής και τον Χριστό (εγώ ειμί η άμπελος), το ρόδι είναι το φρούτο του Kάτω Kόσμου που ο Πλούτωνας έδωσε στην Περσεφόνη για να τη «δέσει» με τον Αδη.

Τα ασπρισμένα αμύγδαλα συμβολίζουν τα οστά τα «γεγυμνωμένα». Τα μπαχαρικά που βάζουμε είναι τα αρώματα αυτού του κόσμου ενώ ο μαϊντανός, εμείς στην Κρήτη συνηθίζουμε το δυόσμο, είναι η ευχή για ανάπαυση "εν τόπω χλοερώ". Το τρίμμα από τα στραγάλια με το αλεύρι, το λεγόμενο πατούδο, συμβολίζει το ελαφρύ χώμα και η ζάχαρη το γλυκό παράδεισο.