Η παραλία και το αρχαίο λατομείο στην Πελεκητή Κολοκύθας στην Ελούντα

Στο Βορειοανατολικό άκρο της χερσονήσου της Κολοκύθας στην Ελούντα, στη θέση Πελεκητή, βρίσκεται μια μικρή παραλία που μοιάζει με φιόρδ. Η θάλασσα εισχωρεί βαθιά στη στεριά και δημιουργεί μια εσοχή, με γαλαζοπράσινα νερά, όπου μπορεί κανείς να κολυμπήσει προστατευμένος από τους ανέμους. Παρότι ωστόσο τέτοιες φυσικές εσοχές υπάρχουν σε αρκετά σημεία της Κρήτης, τούτη εδώ είναι πολύ διαφορετική.

Κι αυτό γιατί φιλοξενεί στα άκρα της ένα από τα μεγαλύτερα λατομεία της περιοχής, γεμάτο από παράκτιους ψαμμίτες σημαντικού πάχους, οι οποίοι επικάθονται πάνω σε πλακώδεις ασβεστόλιθους. Όταν κάποιος προσεγγίζει το σημείο για πρώτη φορά έχει την αίσθηση πως εκεί βρίσκονται τα ερείπια μιας αρχαίας πόλης.

Όμως δεν πρόκειται για κτίσματα αλλά για εξορύξεις με στόχο την άντληση πέτρας που έγιναν με τον κλασσικό τρόπο, δηλαδή με τη διάνοιξη περιμετρικών αυλακιών (φαλκών) γύρω από τον προς εξόρυξη γωνιόλιθο. Έτσι δημιουργήθηκαν επιφάνειες διαφορετικών επιπέδων που μοιάζουν με τοίχους.

Υπάρχουν ίχνη ορθών επιμηκών βαθμίδων μικρού ύψους από τις οποίες εξορύχτηκαν σε δύο ή τρεις φάσεις γωνιόλιθοι. 

Πέρα από τους αρχαίους Ολούντιους από το σημείο αυτό φέρεται να άντλησαν δομικό υλικό και οι Ενετοί για την κατασκευή κτισμάτων εσωτερικά του φρουρίου στη Σπιναλόγκα.

Μάλιστα έχουν εντοπιστεί εξορύξεις σε τουλάχιστον δέκα θέσεις στην Πελεκητή.Κάποια τμήματα του λατομείου έχουν βυθιστεί σε βάθος 80 εκατοστών μέχρι ένα μέτρο.

Ράμπες φόρτωσης είναι διακριτές σε τρία σημεία και μία δέστρα λαξευμένη.Τα πρώτα υλικά που αντλήθηκαν από εκεί χρησιμοποιήθηκαν προφανώς για τα δομικά έργα της αρχαίας Ολούντος, της πόλης που εντοπίζεται στη θέση Πόρος, γύρω από το στενή λωρίδα στεριάς που ενώνει την Ελούντα με την χερσόνησο Κολοκύθα.

Η πόλη αυτή σήμερα είναι βυθισμένη και τα ερείπια της μέσα στο βυθό ξεχωρίζουν όταν δεν υπάρχει κύμα.

Η Ολούς θεωρείται από τις πλέον οχυρωμένες πόλεις κράτη κοντά στη Λατώ, από τις σπουδαιότερες στον τόπο, με λιμάνι, δικό της νόμισμα και ιερό.

Ως εκ τούτου για την κατασκευή της είχαν χρησιμοποιηθεί τεράστιες ποσότητες γωνιόλιθων που είχαν αντληθεί τόσο από τη θέση Πελεκητή όσο και από άλλες περιοχές γύρω από την Ελούντα, αρκετές εκ των οποίων σήμερα βρίσκονται κάτω από το νερό της θάλασσας. 

Να σημειώσουμε πως ανάλογα λατομεία εντοπίζονται στη θέση Σκουργέτο, βόρεια της Κολοκύθας,νότια της Κολοκύθας στη θέση Βαγί, ανατολικά της Σπιναλόγκας αλλά και σε άλλα σημεία πάνω στο νησάκι και σε ορεινά σημεία της Ελούντας.

(Πηγή πληροφοριών Στέλιος Μανωλιούδης, «Αρχαία λατομεία Ελούντας- Σπιναλόγκας» Λασιθίου Κρήτης ΙΙ . Το ωραίο φωτογραφικό υλικό που χρησιμοποιήθηκε μας παραχώρησε ο Χρήστος Οικονομάκης)