Η Αγία Παρασκευή στη θέση Λαγκάδα στο Χανδρά Σητείας και το παρελθόν της

Στην περιοχή που οι Χαντριανοί ονομάζουν Λαγκάδα βρίσκεται το ξωκλήσι της Αγίας Παρασκευής.

Είναι κτισμένο σε απόσταση από το χωριό, σχετικά απομονωμένο, μέσα στο Οροπέδιο, ενώ δίπλα του βρίσκονται κτίσματα που μαρτυρούν πως κάποτε εκεί υπήρχαν μικρά μετόχια.

Παρότι το ξωκλήσι, έτσι όπως το βλέπουμε σήμερα, αποτελεί μια κατασκευή που δεν μετρά πολλές δεκαετίες ζωής στην πραγματικότητα η θέση του μαρτυρά πως μόνο τυχαία δεν είναι η παρουσία του εκεί.

Η αρχαιολόγος και προισταμένη στο Τμήμα Αρχαιολογικών Έργων και Μελετών της Εφορείας Αρχαιοτήτων Λασιθίου, Δάφνη Χρονάκη στην εργασία της με τίτλο «Τα ορθόδοξα εκκλησιαστικά μνημεία του Διαμερίσματος της Σητείας μέσα από την Απογραφή του 1637» ,η οποία παρουσιάστηκε στο Ι΄ Διεθνές Κρητολογικό Συνέδριο το 2010, κάνει αναφορά σε ναό της Αγίας Παρασκευής στη Βόιλα. Στη Βόιλα όμως και σε πολύ κοντινή απόσταση απ αυτήν άλλος ναός της Αγίας Παρασκευής, πλην εκείνου στη Λαγκάδα, δεν υπάρχει.

Για την ιστορία να σημειώσουμε πως κατά τα έτη 1635–1637 πραγματοποιήθηκε, με εντολή της βενετικής διοίκησης, απογραφή όλων των ορθόδοξων εκκλησιαστικών ιδρυμάτων στην Κρήτη, στο πλαίσιο της διενέργειας γενικής επιθεώρησης στις κτήσεις της Βενετίας.

Η απογραφή του Διαμερίσματος της Σητείας έγινε από τις 21 Απριλίου μέχρι τις 20 Μαΐου 1637. Το κατάστιχο όπου απογράφηκαν έχει τίτλο «Catastico delle chiese greche, et entrade loro certe ed incerte –Settia» και αποτελείται από 15 φύλλα με 168 δηλώσεις, για 175 εκκλησίες, από τις οποίες 8 δηλώνονται ως μοναστήρια. Εδώ βλέπουμε και την Αγία Παρασκευή, στον οικισμό της Βόιλας.

Γνωρίζοντας πως εντός του ερειπωμένου σήμερα οικισμού της Βόιλας και πλησίον αυτού τέτοια εκκλησία δεν υφίσταται  απευθυνθήκαμε στην κ. Χρονάκη, η οποία ουσιαστικά μας επιβεβαίωσε αυτό που εξ αρχής υποθέσαμε, ότι δηλαδή η Αγία Παρασκευή που αναγράφεται στο κατάστιχο είναι αυτή που υπάρχει σήμερα στη θέση Λαγκάδα. Πάντα ωστόσο με μια μικρή επιφύλαξη καθώς ίσως υπήρχαν στην περιοχή ναοί που έχουν καταστραφεί και δεν τους γνωρίζουμε.

Μάλιστα η κ. Χρονάκη διασταύρωσε τα στοιχεία της για το συγκεκριμένο ναό με την συνάδελφο της αρχαιολόγο Μαριάννα Κατηφόρη, που ασχολείται εκτενώς με το διαμέρισμα της Σητείας, και οι δύο κατέληξαν πως το σημερινό εκκλησάκι της Αγίας Παρασκευής στη Λαγκάδα είναι παλαιότερο. Είναι  εκείνο που καταγράφεται το 1637 στη Βόιλα και που  ενδεχομένως για κάποιο λόγο καταστράφηκε και σε ότι ερείπιο του απέμεινε, αν απέμεινε κάτι, κτίστηκε επάνω ο μεταγενέστερος ναός.

Η κ. Χρονάκη μας εξήγησε  πως δεν είναι περίεργο ότι ανήκε τότε στην κτηματική περιφέρεια της Βόιλας καθώς η απόσταση που τα χωρίζει δεν είναι μεγάλη ενώ ενδέχεται αργότερα στην περιοχή να είχαν ιδιοκτησίες και κάτοικοι του Κατελιώνα.

(Πηγή: Δάφνη Χρονάκη «Τα ορθόδοξα εκκλησιαστικά μνημεία του Διαμερίσματος της Σητείας μέσα από την Απογραφή του 1637» Πρακτικά Ι΄ Διεθνούςς Κρητολογικού Συνεδρίου,2010)