Ο ερειπωμένος μεσαιωνικός οικισμός της Βόιλας στο οροπέδιο των Αρμενοχαντράδων

Ο ερειπωμένος οικισμός της Βόιλας καταλαμβάνει τη βόρεια και δυτική πλευρά του απόκρημνου λόφου, στα ανατολικά του οροπεδίου των Αρμενοχαντράδων.

Προς τα νοτιοανατολικά η απότομη πλαγιά δημιουργεί μια φυσική οχύρωση ενώ στη βόρεια και δυτική οι κλειστές όψεις των σπιτιών έχουν φρουριακή μορφή.

Χαμηλό τείχος σώζεται τμηματικά και ήταν εκείνο που οχύρωνε το υπόλοιπο τμήμα της Βόιλας.

Ο οικισμός εκτεινόταν και κάτω από το σημερινό αγροτικό δρόμο, που βλέπουμε στην περιοχή, όμως κατά τη διάνοιξη του καταστράφηκαν κάποια κτίρια. Θολωτά κτίρια αποθηκών ή στάβλων διατηρούνται πάντως στην εξωτερική ζώνη ενώ οι κατοικίες διατάσσονται στην πλαγιά.

Η πλειοψηφία των σωζόμενων κτισμάτων της Βόιλας ανήκει στην οθωμανική περίοδο. Όμως υπάρχουν και ερείπια ενετικών κατοικιών που αποτελούν δείγματα αξιόλογης αρχιτεκτονικής ποιότητας και φανερώνουν την ευμάρεια και ανάπτυξη του οικισμού κατά την Ενετοκρατία.

Βέβαια το πιο επιβλητικό κτίριο του οικισμού είναι ο πύργος, γνωστός ως ο πύργος του Τζεν Αλή. Κατασκευάστηκε πιθανόν κατά τη Ενετοκρατία και επισκευάστηκε κατά την Οθωμανική εποχή, στην οποία ανάγεται και η προσθήκη του πλούσιου θυρώματος του.

Η μικρή, δίκλιτη, ερειπωμένη,εκκλησία του Αγίου Παντελεήμονα, δίπλα ακριβώς στον πύργο, χρονολογείται κατά τον 16^ο αιώνα.

Δύο κομψές και επιμελημένες κρήνες (δείτε εδώ) που χρονολογούνται στην Οθωμανική περίοδο εξασφάλιζαν την ύδρευση του οικισμού.

Η Βόιλα αναφέρεται στην απογραφή του Καστροφύλακα το 1583 με 299 κατοίκους και παρουσιάζει την μεγαλύτερη ακμή της από τον 15^ο έως τον 19^ο αιώνα.

Κατά τη Βενετική περίοδο σχετίστηκε με την ευγενή οικογένεια των Salamon οι οποίοι έκαναν την επέκταση της εκκλησίας του Αγίου Γεωργίου (δείτε εδώ)

Κατά την Οθωμανική περίοδο ο οικισμός κατοικήθηκε κυρίως από μουσουλμάνους και ήταν έδρα τάγματος γενιτσάρων.

Ο γνωστότερος από τους διοικητές των γενιτσάρων ήταν ο Τζεν Αλής που έδωσε το όνομα του και στον πύργο (διαβάστε εδώ)

Από τα τέλη του 19^ου αιώνα η Βόιλα παρήκμασε και εγκαταλείφθηκε.

Η ονομασία

Η ονομασία του οικισμού Βόϊλα δεν έχει ξεκάθαρη προέλευση. Άλλοι λένε πως προέρχεται από το Βυζαντινό όνομα "Βόιλας", με το οποίο αποκαλούσαν οι Βυζαντινοί τους βογιάρους (γαιοκτήμονες). Άλλοι πάλι παραπέμπουν στις λέξεις Βούς και ελαύνω υποδηλώνοντας τόπο βοσκής.

Δεν ξέρουμε ποιος ήταν ο φεουδάρχης της Βόιλας, υποθέτουμε όμως πως ανήκε στην οικογένεια των Ενετών Ζένων. Μετά την τουρκοκρατία η οικογένεια αυτή εξιλαμίσθηκε και μετονομάσθηκε και εικάζεται πως απ' αυτήν προέρχεται ο Τζεν-Αλής ή Τζεναλής, από τους πιο φανατικούς γενίτσαρους. Άλλοι πάλι συνδέουν τον οικισμό με την οικογένεια Salamon.

Σήμερα η Βόιλα είναι αφημένη στη μοναξιά της. Απολαμβάνει το ζεστό ήλιο της Σητείας και τον πολύ και δροσερό αέρα που φυσάει στην περιοχή ενώ ζωντανεύει όταν ξεκινά ο τρύγος στα πλούσια αμπέλια που την περιβάλλουν.

Ε.Β