'Αγνος: Η ιστορία ενός σχεδόν έρημου και απομονωμένου κτηνοτροφικού μετοχιού

Παρότι επισήμως βρίσκει κανείς τον Άγνο να παρουσιάζεται ως οικισμός στην πραγματικότητα είναι ένα μετόχι που, τουλάχιστον στους νεώτερους χρόνους, κατοίκησαν Λασιθιώτες κτηνοτρόφοι για να διαχειμάζουν τα ζώα τους. Και λέμε τουλάχιστον γιατί από την ονομασία του καταλαβαίνει κανείς πως οι ρίζες του τόπου αυτού μας πάνε πολύ πίσω στο χρόνο.

Της Ελένης Βασιλάκη

Άγνος είναι η αρχαιοελληνική ονομασία της γνωστής σε όλους λυγαριάς. Vitex agnus-castus ονομάζεται το φυτό από τους επιστήμονες και το συνθετικό agnus δε σημαίνει τίποτα άλλο από αγνός, καθαρός.

Λέγεται πως οι γυναίκες που συμμετείχαν στη γιορτή των Θεσμοφορίων χρησιμοποιούσαν το φυτό για να στρώνουν τα κρεβάτια τους. Ακόμα υπήρχε η φήμη πως όταν το πίνει ένας άντρας, ως εκχύλισμα, τον απαλλάσσει από την σεξουαλική επιθυμία. Ο Θεόφραστος αναφέρεται σε αυτόν το θάμνο αρκετές φορές, με το όνομα αγνός στην ερευνά του για τα φυτά. Υπήξαν περίοδοι που φέρεται να έπιναν εκχύλισμα άγνου μοναχοί για να διατηρούν την αγνότητα τους.

Μέσα στον Άγνο υπάρχει ρεματιά και πηγή νερού, κατά το παρελθόν υπήρχαν μάλιστα περισσότερες πηγές, όπου φύονται λυγαριές. Έχουμε λοιπόν κάθε λόγο να πιστεύουμε πως η ονομασία του σχετίζεται με το φυτό. Σε κοντινές αποστάσεις εξάλλου υπάρχουν αρχαιολογικές θέσεις που ενδυναμώνουν την πεποίθηση κατοίκησης ή με άλλο τρόπο χρήσης της περιοχήςαυτής από την αρχαιότητα.

Η θέση του Άγνου

Μια μικρή πινακίδα, ανάμεσα στους πρίνους, πάνω στο δρόμο που οδηγεί στο Μπιτζαριανό του Δήμου Μινώα Πεδιάδος. ενημερώνει πως κάπου εκεί στη δασωμένη αυτή περιοχή βρίσκεται ο Άγνος.

Έχοντας δεξιά και αριστερά του δάση από πρίνους ο Άγνος είναι καλά κρυμμένος και προστατευμένος από τα αδιάκριτα βλέμματα αλλά ακόμα και από την φρενήρη εξέλιξη της εποχής που διανύουμε. Ηλεκτρικό ρεύμα δεν διαθέτει και η ζωή εκεί κυλά χαλαρά και ανεπιτήδευτα.

Μοναδική κάτοικος του η κ. Καλλιόπη Ψαράκη-Χατζάκη και ενίοτε ο αδελφός της, που διατηρεί κοπάδι με ζώα.

Με κάπως ανορθόδοξο τρόπο εισβάλλαμε στον Άγνο καθώς η επιθυμία μας να τον γνωρίσουμε ήταν ισχυρότερη από τα συρμάτινα πλέγματα που τον περιβάλλουν. Παρότι εισβολείς η κ. Καλλιόπη, όταν έμαθε τις προθέσεις μας, μας καλοδέχτηκε και πρόθυμα μας μίλησε για τον τόπο όπου γεννήθηκε και όπου έζησαν οι παππούδες και οι γονείς της.

Εδώ κατέβαιναν οι Λασιθιώτες από το Ψυχρό για να περάσουν το χειμώνα τους, μας λέει, εξηγώντας πως στον Άγνο ζούσε αρχικά ο παππούς της. Ήταν σχεδόν όλοι κτηνοτρόφοι και ο τόπος προσφέρονταν για να μεταφέρουν τα κοπάδια τους όταν το χιόνι σκέπαζε το Οροπέδιο του Λασιθίου.

Η περιοχή είχε μπόλικο νερό κι έτσι ξεκίνησαν να κτίζουν τα σπίτια τους, που σήμερα σχεδόν όλα είναι ερειπωμένα. Τα είχαν φτιάξει με τοπική πέτρα και είχαν απόσταση το ένα από το άλλο, εξάλλου ο χώρος ήταν μεγάλος κι έτσι μπορούσαν να έχουν την αυτονομία τους.

Στη μεγάλη ρεματιά που διασχίζει τον Άγνο, όπου πλέον τρεχούμενο νερό μπορεί να δει κανείς μόνο το χειμώνα, βρίσκεται το πηγάδι τους. Σήμερα φτιαγμένο με τσιμεντόλιθους αλλά στο παρελθόν πέτρινο. Από εκεί με μοντεράκια αντλούν η κ Καλλιόπη και ο αδελφός της ακόμα και σήμερα το νερό που χρειάζονται για να ποτίσουν τις πολλές ελιές που έχουν φυτέψει αλλά και τα περβόλια τους.

Απέναντι από τη ρεματιά, ανάμεσα σε τεράστια πλατάνια, μια μικρή πηγή νερού, που δεν έχει στερέψει, και πάνω απ αυτήν μισοτελειωμένος και πνιγμένος από τα βάτα ένας ναός. Πρέπει να μετρά τουλάχιστον ένα αιώνα ζωής. Δε γνωρίζουμε γιατί δεν τον ολοκλήρωσαν ωστόσο έχει ενδιαφέρον το ότι επέλεξαν να τον φτιάξουν κατά τέτοιο τρόπο ώστε η πηγή να τρέχει κάτω από το ιερό του, καθιστώντας ουσιαστικά το νερό της αγίασμα.

Το επεισόδιο με τους Γερμανούς

Το μετόχι του Άγνου είναι αρκετά απομονωμένο και προφυλαγμένο κι όπως εύκολα μπορεί να καταλάβει κανείς την περίοδο της Γερμανικής Κατοχής αποτέλεσε καλό κρυψώνα για τους αντάρτες που πολεμούσαν τους Ναζί.

Η κ. Καλλιόπη θυμήθηκε και μας διηγήθηκε την ιστορία με έναν Εγγλέζο σύμμαχο μας που τραυματισμένος βρέθηκε στο σπίτι της οικογένειας της. Δυστυχώς κάποιος τον πρόδωσε κι ένα βράδυ μαζεύτηκαν οι Γερμανοί αναζητώντας τον. Ο Εγγλέζος είχε κρύψει το πιστόλι και τα νόμιμα χαρτιά του κάτω από το προσκεφάλι του και ο εχθρός δεν έπρεπε να τα βρει.

Ο ίδιος είχε καταφέρει να πάρει για καμουφλάζ τα χαρτιά ενός βοσκού που είχε πεθάνει για να τα δείχνει και να μην υποψιάζεται κανείς την ταυτότητα του. Η μάνα της κ. Καλλιόπης ήξερε όμως πως αν έβρισκαν τα κανονικά χαρτιά του και το όπλο θα σκότωναν όχι μόνο τον Εγγλέζο αλλά και όλη την οικογένεια της. Έτσι με τρόπο κατάφερε, χωρίς να την αντιληφθούν, να τα πάρει από το κρεβάτι και να τα βάλει…στο βρακί της.

Οι Γερμανοί έμειναν εκεί ώρες προσπαθώντας να βρουν αν κρύβεται κάπου ο Εγγλέζος. Κάποια στιγμή η μαμά της κ. Καλλιόπης προφασίστηκε πως έπρεπε να κάνει την ανάγκη της. Τότε τουαλέτες δεν υπήρχαν κι έτσι βγήκε από το σπίτι και πήγε δίπλα σε ένα σωρό με κοπριά. Με πολύ προσοχή, μέσα στο σκοτάδι, κατέβασε το βρακί της και εναπόθεσε όπλο και χαρτιά πάνω στην κοπριά, χωματίζοντας τα μετά όπως θα έκανε αν πράγματι είχε κάνει την ανάγκη της. Έτσι οι Γερμανοί δεν κατάφεραν να βρουν την επιβεβαίωση παρουσίας του ανθρώπου που αναζητούσαν.

Η κ. Καλλιόπη

Η κ. Καλλιόπη είναι μια γυναίκα που η αλήθεια είναι πως μας εντυπωσίασε για πολλούς λόγους. Καλοδιατηρημένη, παρά την ηλικία της, διατηρεί κάποια από τα χαρακτηριστικά των παλιών και δυνατών γυναικών στην Κρήτη.

Όταν βρίσκεται στον Άγνο φροντίζει σαν άντρας την περιουσία της. Διαθέτει πολλά ελαιόδεντρα, που φροντίζει προσωπικά, αλλά και δέκα πρόβατα για να φτιάχνει τυρί και άλλα καλούδια για την οικογένεια της, τα παιδιά και τα εγγόνια της. Παράλληλα καλλιεργεί ένα περβόλι για να έχει φρέσκα φρούτα και λαχανικά. Μάλιστα είχαμε την ευκαιρία να γευθούμε κάποια από τα αγαθά του σπιτιού της καθώς μας προσέφερε τυροζούλι που είχε φτιάξει η ίδια, ένα νόστιμο πεπόνι που μόλις έκοψε από το περιβόλι της μαζί με αγγουράκια και παξιμάδι.

Εκείνο ωστόσο που ως στοιχείο της προσωπικότητας της παρατηρήσαμε περισσότερο είναι η αγάπη της για την Κρήτη, τη λαογραφία, τον πολιτισμό της, το παρελθόν αυτού του τόπου που τον κάνει να ξεχωρίσει. Κάποια στιγμή ενώ μιλούσαμε για τον Άγνο άνοιξε την πιατοθήκη της κι ενώ θα περίμενε κανείς να είναι φορτωμένη με πιάτα και ποτήρια αυτή ήταν γεμάτη από βιβλία.

Η κ. Καλλιόπη δεν έχει τελειώσει Πανεπιστήμιο και οι γραμματικές γνώσεις της είναι οι βασικές, ωστόσο διαθέτει την αληθινή μόρφωση που κάνει πολλούς ανθρώπους της υπαίθρου στην Κρήτη να μοιάζουν λες κι έχουν λάβει πτυχίο από το καλύτερο ανώτατο εκπαιδευτικό ίδρυμα. Μαζεύει βιβλία παλιά, που σήμερα δεν υπάρχουν, με λαογραφικά και άλλα στοιχεία της Κρήτης, ιστορικά, ειδικά για την περιοχή του Καστελίου και της Πεδιάδας, τα οποία επιθυμεί κάποια στιγμή να διαβαστούν από τα εγγόνια της. Μάλιστα μας έδειξε ένα πολύ παλιό ανάγνωσμα με κιτρινισμένες σελίδες, έτοιμο να διαλύσει, που θέλει να κάνει αντίγραφα για να δώσει σε όλα τα εγγόνια της καθώς καταγράφει από παροιμίες και ιστορικά στοιχεία μέχρι παραδόσεις και άγνωστες ιστορίες του τόπου.

Φεύγοντας η κ. Καλλιόπη μας είπε για την επιθυμία της να κτίσει στον Άγνο ένα εκκλησάκι του Αγίου Κωνσταντίνου και Ελένης στη μνήμη των γονιών της που είναι θαμμένοι μέσα στο κτήμα που τόσο αγάπησαν.

Η πρόθεση της αυτή μοιραία μας έκανε να σκεφτούμε το αύριο, όχι μόνο του Άγνου αλλά κάθε ωραίου τόπου που ακόμα διατηρείται ζωντανός χάρη στην προσπάθεια ενός ή λίγων ηλικιωμένων ανθρώπων.

Θα υπάρξει αύριο γι αυτούς ή θα ερημώσουν; Η απάντηση μοιάζει αυτονήτη και προκαλεί στεναχώρια. Βέβαια η ζωή κάνει κύκλους και ποτέ δεν ξέρεις τι επιφυλάσσει το μέλλον, ευχόμαστε λοιπόν για τον Άγνο και κάθε Άγνο να έχουν πάντα την κ. Καλλιόπη τους, να τους φροντίζει και να τους περιβάλλει με αληθινή αγάπη.

ΑΠΑΓΟΡΕΥΕΤΑΙ αυστηρά η αναδημοσίευση, η αναπαραγωγή, ολική, μερική ή περιληπτική του περιεχομένου του παρόντος σε οποιοδήποτε site, χωρίς προηγούμενη άδεια της κατόχου του Ελένης Βασιλάκη, Νόμος 4481/2017 και κανόνες Διεθνούς Δικαίου που ισχύουν στην Ελλάδα