Τα δώματα των κρητικών σπιτιών από ξύλο καλάμι και λεπιδόχωμα

 

Είναι εντυπωσιακή η εικόνα σε ερειπωμένους οικισμούς της Κρήτης και ειδικότερα στα ακατοίκητα, εδώ και πολλές δεκαετίες, σπίτια τους που είτε είναι μισογκρεμισμένα ή έτοιμα να πέσουν αλλά κρατούν ατόφια τη στέγη τους, δώμα όπως λέγεται.

Δεν είναι φτιαγμένη από τσιμέντο ούτε στερεωμένη με οικοδομικά σίδερα αλλά αντέχει κι έχει μόνο ξύλινα δοκάρια, καλάμια και λεπιδόχωμα. Όπου δεν έβρισκαν καλάμια χρησιμοποιούσαν μικρότερα ξύλα ανάμεσα στα δοκάρια ακόμα και αστοιβίδες.

Όπως μας λέει ο κ. Γιώργος Κονδυλάκης κάποιοι στα μέρη του, στη Βιάννο, έβαζαν αντί για καλάμια λεπτά ξύλα κι από πάνω στρώματα από κλαδιά πικροδάφνης ή σπάρτους. Αν μάλιστα το σπίτι ήταν μεγάλο και είχε μεσοδόκια έκαναν και μεσότοιχο, με καμάρα, για να στηριχθεί καλύτερα.

Η κατασκευαστική αυτή και άκρως οικολογική τεχνική υπήρξε ιδιαίτερα διαδεδομένη στην Κρήτη του παρελθόντος και το ευτύχημα είναι πως επανέρχεται στο προσκήνιο από μερίδα ανθρώπων, σε όλο τον κόσμο, που επιλέγουν να κτίσουν τα σπίτια τους με φυσικά υλικά. 

Στην προσπάθεια τους αυτή  υιοθετούν επιτυχημένες πρακτικές του παρελθόντος και σίγουρα η κατασκευή στέγης με καλάμι και λεπίδα είναι δοκιμασμένη και ανθεκτική.

Οι Κρητικοί παλιότερα για να φτιάξουν τις στέγες του έκοβαν κορμούς δέντρων, κυρίως κυπαρισσιών που ήταν ευθυτενή και πολύ ανθεκτικά, τα οποία και χρησιμοποιούσαν ως δοκάρια.

Μάλιστα η χρήση αυτού του δέντρου για τις στέγες έχει παρελθόν που μας πάει μέχρι την αρχαιότητα καθώς οι αρχαίοι ονόμαζαν κυπαρισσόροφο την οροφή που έφτιαχναν με τέτοια δοκάρια.

Στο σημείο αυτό αξίζει να κάνουμε μια αναφορά στο σφακιανό κυπαρίσσι με τα οριζόντια κλαδιά, στο οποίο ο κορμός και τα κλαδιά είναι πολύ πλούσια σε ξύλο με πολλούς ρητινοφόρους αγωγούς και ρετσίνι. Έτσι όταν το δέντρο έφτανε σε ηλικία 18-20 χρόνων το έκοβαν και με το ξύλο του έκαναν τον ιστό για τις βάρκες τους ή στύλους για οικοδομική χρήση.

Ο κυπαρισσένιος στύλος των Σφακιών θα λέγαμε πως είναι μια πρωτόγονη μορφή του Mινωϊκού κίονα. Ως κίονα, δηλαδή βάση στήριξης ολόκληρης της οροφής, τον συναντάμε και σε άλλα σημεία της Κρήτης.

Τα δοκάρια ήταν το κυρίαρχο και σημαντικότερο υλικό για τη στέγη κι αυτό που ουσιαστικά τη συγκρατούσε γι αυτό φρόντιζαν με πολύ μεγάλη προσοχή να διαλέξουν το ξύλο, να το προετοιμάσουν και να το βάλουν στη σωστή θέση.

Η στέγη κατασκευάζονταν ώστε να έχει ελαφρά κλίση προς τα κάτω για να μην στερνιάζει  το νερό.

Τα μεγάλα δοκάρια που έμπαιναν οριζόντια στη στέγη ονομάζονταν μεσοδόκια και τα διαδέχονταν κάθετα μικρότερα δοκάρια ή κατευθείαν τα καλάμια, που τοποθετούνταν σφικτά το ένα δίπλα στο άλλο φτιάχνοντας ένα πλέγμα.

Από πάνω έμπαινε ένα ή δύο στρώματα από λεπιδόχωμα, ένα αργιλώδες χώμα που έχει την ιδιότητα να μην το διαπερνά εύκολα το νερό. Το πατούσαν καλά ώστε να στεγανοποιήσει την κατασκευή τους.

Βέβαια από χρόνο σε χρόνο οι στέγες ήθελαν συντήρηση κι αυτό γινόταν με προσθήκη λεπίδας.

Με τον ίδιο τρόπο έφτιαχναν τις στέγες στο στάβλο τους ακόμα και σε επαγγελματικούς χώρους όπως οι ανεμόμυλοι τους. Χαρακτηρηστικό παράδειγμα η τελευταία φωτογραφία μας από μύλο σε ερειπωμένο οικισμό της Βιάννου.

Η λεπίδα στα χωριά της Βιάνου, όπως μας λέει ο κ. Στέλιος Μπαρμπαγαδάκης, υπήρχε σε ελάχιστα σημεία. Έτσι όταν εντόπιζαν τη φλέβα της, σε κάποιον αγρό, δημιουργούσαν στην αρχή ένα λάκκο και ανάλογα με την έκταση της, διαμόρφωναν μικρά σπηλιαράκια ή τούνελ, τα "Πυλιορίκα" όπως τα έλεγαν. Από εκεί έβγαζε λεπίδα όλο το χωριό το φθινόπωρο.

Την κοσκίνιζαν στην ύπαιθρο και τη μετέφεραν στα δώματα για συμπλήρωμα και επισκευές. Στη συνέχεια την κοπάνιζαν πάνω στο δώμα, με ειδικά κόπανα, για να εφαρμόσει καλύτερα. Αργότερα όμως έφτιαξαν κυλίνδρους, είτε από τσιμέντο είτε από πέτρα, που τους κυλούσαν στο δώμα και πίεζαν τη λεπίδα.

Σε ότι αφορά στα  μεσοδόκια στα μέρη αυτά επίσης χρησιμοποιούσαν μουριές και κέδρους. Όλα τα ξύλα τα έκοβαν στη λίγωση του φεγγαριού για να μην λαθρακιάζουν.

Για να φτιάξουν μεσοδόκια  έσκιζαν τον κορμό με ειδικά, μεγάλα, πριόνια μήκους 2 μέτρων περίπου, που αλλού τα έλεγαν καταρράκτες ενώ στα βιαννίτικα καρμανιόλες. Λόγω μεγέθους τα δούλευαν πάντα 2 άτομα.

Οι ποιο μερακλήδες στη Βιάννο έβαζαν στην οροφή στην πρώτη πατωσά καλάμι και από πάνω τα μικρότερα ξύλα, συνήθως αργουλίδα και από πάνω αστοιβίδες.

Όταν εξελίχθηκε η τεχνολογία και  βελτιώθηκαν τα οικονομικά τους ήθελαν να κρύψουν αυτή την πανάρχαια κατασκευή και τοποθετούσαν στην οροφή, εσωτερικά, πεπιεσμένο χαρτί, που αλλοίμονο αν τύχαινε να περάσει νερό και βραχεί.

Οι στέγες των κρητικών σπιτιών, που αποτελούνταν από τα υλικά που επισημάνθηκαν παραπάνω, προσέφεραν αρκετή δροσιά το καλοκαίρι κι όταν ήταν καλά φτιαγμένες μόνωση και στεγάνωση το χειμώνα. 

Ενίοτε λειτουργούσαν τα δοκάρια τους και ως σημεία αποθήκευσης αφού πάνω τους κρεμούσαν για να διατηρήσουν τους χειμερινούς μήνες τσαμπιά με ντομάτες, σταφύλια, κι άλλα προιόντα της γης. 

ΑΠΑΓΟΡΕΥΕΤΑΙ αυστηρά η αναδημοσίευση, η αναπαραγωγή, ολική, μερική ή περιληπτική του περιεχομένου του παρόντος σε οποιοδήποτε site, χωρίς προηγούμενη άδεια της κατόχου του Ελένης Βασιλάκη, Νόμος 4481/2017 και κανόνες Διεθνούς Δικαίου που ισχύουν στην Ελλάδα