Κουφονήσι (Λεύκη) : Ένας επίγειος παράδεισος-ανοικτό μουσείο (φωτογραφίες & βίντεο)

Σε απόσταση περίπου τριών ναυτικών μιλίων από τις νοτιοανατολικές ακτές της Κρήτης συναντάμε το Κουφονήσι, πλαισωμένο από μικρότερα νησάκια, το Στρογγυλό, το Μακρουλό, το Μάρμαρο και τον Τράχηλα.

Σκεπασμένο από άμμο, χωρίς βλάστηση και πόσιμο νερό, δύσκολα προσεγγίσιμο, είχε όλες τις προϋποθέσεις στη σύγχρονη εποχή να ξεχαστεί από θεό και ανθρώπους.

Όμως τα σπλάχνα του κρύβουν αρχαιολογικούς θησαυρούς και οι παραλίες του μαγεύουν με την εξωτική ομορφιά τους οπότε σταδιακά άρχισε να συγκεντρώνει το ενδιαφέρον επιστημόνων και τουριστών.

Οι παραλίες του

Σε μια έκταση έξι περίπου χιλιομέτρων, από το ένα άκρο του ως το άλλο, μπορεί να συναντήσει ο επισκέπτης , όχι μία ούτε δύο αλλά 36 πανέμορφες παραλίες. Πραγματικά είναι δύσκολο να καταλήξει κανείς στο που θα κολυμπήσει. Όλες τους με λευκή και υποκίτρινη άμμο, με γαλαζοπράσινα ή τουρκουάζ νερά, ανέγγιχτες και γαλήνιες.

Σας προτείνουμε την παραλία Καμαρέλες, όπου βρίσκονται το αρχαίο θέατρο και οι ανασκαμμένες αρχαιότητες, αν και με τουριστικό σκάφος απαγορεύεται η προσέγγιση.

Επίσης εκπληκτική είναι η παραλία Χιλαδερφιά και η Προσφορά, κάτω ακριβώς από τον ερειπωμένο φάρο του Κουφονησίου και ότι απέμεινε από τον αρχαίο ναό του. Στη βόρεια πλευρά του νησιού η Ανεμερτιά, το Πηγάδι, το Πέρασμα και οι κόλποι του Γρέου με τους Κομόλιθους τους (δείτε εδώ).

Δυστυχώς η έκταση του νησιού δεν επιτρέπει σε μια ημέρα ο επισκέπτης να το απολαύσει όλο, κι ίσως αυτό να είναι και η γοητεία του, ποτέ δεν το χορταίνεις και θέλεις να επιστρέφεις στην αγκαλιά του ξανά και ξανά.

Ο αρχαιολογικός θησαυρός του

Οι ανασκαφές στην επιφάνεια του Κουφονησίου γρήγορα του έδωσαν το χαρακτηρισμό «Δήλος του Λυβικού» (σήμερα η θάλασσα που το αγκαλιάζει έχει μετονομαστεί σε Νότιο Κρητικό Πέλαγος).

Η ανασκαφική σκαπάνη απέδειξε πως πριν από 2000 χρόνια το έρημο αυτό νησί ήταν γεμάτο ζωή, ήταν ένας τόπος πλούσιος και σημαντικός, σταθμός στο εμπόριο με την Αφρική και μήλο της έριδος ανάμεσα στις δυο ισχυρές πόλεις της Ανατολικής Κρήτης.

Το νήμα της ιστορίας του νησιού ξετύλιξε μια αρχαία επιγραφή και ένας παρατηρητικός περιηγητής. Στο βυζαντινό μοναστήρι της Παναγίας της Ακρωτηριανής (Τοπλού) είναι εντοιχισμένο ένα από τα σημαντικότερα επιγραφικά ντοκουμέντα της ιστορίας του τόπου.

Πρόκειται για τη «Διαιτησία των Μαγνητών» όπου οι κάτοικοι της μικρασιατικής Μαγνησίας προσπαθούν να βρουν δίκαιη λύση στις διαφορές της Ιτάνου και της Ιεράπυτνας. Η απόφαση αυτή δικαίωνε τους Ιτανίους όμως το 1919 βρέθηκε τμήμα μιας άλλης επιγραφής που αναφέρεται στην τρίτη διαιτησία για τις διαφορές των ισχυρών πόλεων και περιλαμβάνει έφεση των Ιεραπυτνίων.

Από εκεί πληροφορούμαστε πως το όνομα του Κουφονησίου στην αρχαιότητα ήταν Λεύκη ή Λευκή, πιθανόν λόγω των λευκών βράχων των ακτών του. Τα ανασκαφικά δεδομένα επιβεβαίωσαν την ταύτιση.

Όσο για το σύγχρονο όνομα του νησιού, κάποιοι λένε πως σχετίζεται με τη λέξη κουφός που στην Κρήτη σημαίνει ποντικός, τρωκτικό που ζει σε μεγάλους πληθυσμούς εκεί. Κάποιοι άλλοι λένε πως έχει να κάνει με τις πολλές σπηλιές του (κούφια κομμάτια του).

Ο βρετανός πλοίαρχος και περιηγητής T. Spratt, πρώτος επισκέφθηκε το νησί στα μέσα του 19ου αιώνα και παρατήρησε πολλά από τα ερείπια του που τότε σώζονταν σε καλύτερη κατάσταση.

Σχεδόν όλη η επιφάνεια του νησιού είναι διάσπαρτη από ερείπια. Η ανασκαφή εξ αρχής έδειξε πως εκεί υπήρχε κατοίκηση κατά τους ελληνιστικούς και ελληνορωμαϊκούς χρόνους. Όμως η ιστορία της Λεύκης πάει πολύ πιο πίσω καθώς βρέθηκαν μινωικά όστρακα και απομεινάρια (προανακτορικό τείχος και μινωικός οικισμός ) που μας μεταφέρουν στα προϊστορικά χρόνια.

Το θέατρο και ο οικισμός

Όσο κι αν ακούγεται περίεργο σε αυτό το ερημονήσι ανασκάφηκε θέατρο που χωρούσε 1.000 θεατές (δείτε εδώ).

Το οικοδόμημα αποτελείται από το προσκήνιο, το υποσκήνιο, την κυρίως σκηνή και τα δυο παρασκήνια στα πλάγια, από τα οποία το δυτικό έχει καταστραφεί. Στο σημείο βρέθηκαν στοιχεία από τον πλούσιο αρχιτεκτονικό του διάκοσμο, αλλά και νομίσματα. Σήμερα ένα μεγάλο μέρος της ανασκαφής έχει καλυφθεί και πάλι από άμμο.

Σε κοντινή απόσταση ανασκάφηκε μια πολυτελής οικία οκτώ δωματίων ενώ πιο κάτω, στον κύριο οικισμό, εντοπίστηκε ένα ακόμα μεγάλο σπίτι των εννέα δωματίων, χωρίς πολλές πολυτέλειες.

Τα ανασκαφικά δεδομένα μαρτυρούν πως στην περιοχή αυτή οι κάτοικοι ψάρευαν και επεξεργάζονταν την περίφημη πορφύρα .

Αρχικά με τα εργαστήρια επεξεργασίας πορφύρας οι Λευκιανοί εξυπηρετούσαν τους ηγεμόνες της Κρήτης και της Αιγύπτου ενώ στη συνέχεια η τεχνική πέρασε και σε λαϊκότερα στρώματα και έτσι έβαφαν με αυτήν, πέρα από ρούχα, χαλιά και κλινοσπεπάσματα.

Η πορφύρα ήταν ο πλούτος της Λεύκης, όπως επίσης η αλιεία σφουγγαριών, και γι’ αυτό η Ίτανος και η Ιεράπυτνα αγωνίζονταν να κρατήσουν το νησί για λογαριασμό τους.

Εκτός από θέατρο το νησάκι διέθετε και μεγαλοπρεπή ναό. Εκεί που σήμερα διακρίνονται τα ερείπια μεταγενέστερου φάρου, υπάρχει η βάση του (δείτε εδώ). Δυο τεράστια κομμάτια μαρμάρου είναι ότι απέμεινε από ένα κολοσσιαίων διαστάσεων άγαλμα που ήταν μέσα στο ναό άγνωστο ποιας θεότητας. Να ήταν ο Ποσειδώνας ή η Αθηνά που τόσο λάτρευαν οι Ιτάνιοι, αναρωτιέται ο αρχαιολόγος που ασχολήθηκε με την ανασκαφή της περιοχής, Νίκος Παπαδάκης; Το μόνο σίγουρο είναι πως αναπαριστούσε καθιστή μορφή που το ύψος της ξεπερνούσε τα 2,5 μέτρα.

Η Λεύκη καταστράφηκε βίαια στα τέλη του 4^ου αιώνα μ.Χ. Κανείς δεν ξέρει αν ήταν βάρβαροι επιδρομείς ή φανατικοί χριστιανοί εκείνοι που ισοπέδωσαν το νησί, χωρίς να αποκλείεται η πιθανότητα να ήταν "έργο" των Ιεραπύτνιων που τόσο ήθελαν τη Λεύκη και τον πλούτο της αλλά δεν μπορούσαν να τον αρπάξουν από τα χέρια της Ιτάνου.

Θα ήταν ευχής έργο πάντως η συνέχιση και ολοκλήρωση των ανασκαφών ώστε να έχουμε ολοκληρωμένη εικόνα για το νησάκι και κυρίως για να προστατευθεί ο αρχαιολογικός πλούτος του, που σήμερα είναι βορά στις διαθέσεις επιτήδειων.

Επιμέλεια Ελένη Βασιλάκη

(Οι πληροφορίες για τις ανασκαφές στο νησί αντλήθηκαν από την εργασία του Επιμελητή Αρχαιοτήτων Νικολάου Π. Παπαδάκη. Οι φωτογραφίες με drone και το βίντεο μας παραχωρήθηκαν από τον Αντώνη Παντερή)