Ο ναός της Αγίας Παρασκευής στη Ζήρο-Σημαδεύτηκε από τη θυσία γενναίων παλικαριών από τα Σκαλιά

Σε ένα από τα όμορφα και γραφικά σοκάκια της Ζήρου στη Σητεία είναι κτισμένη η εκκλησία της Αγίας Παρασκευής ή Santa Veneranda, όπως την ονόμαζαν οι Ενετοί.

Η εκκλησία αυτή ταυτίστηκε με την ιστορία του οικισμού καθώς το εσωτερικό της έγινε τόπος δολοφονίας από τους Οθωμανούς δεκάδων παλικαριών από το χωριό Σκαλιά, που βρίσκεται κοντά στη Σίτανο.

Η Αγία Παρασκευή παρουσιάζει αρχιτεκτονικά, και όχι μόνο, ενδιαφέρον. Μπαίνοντας στο εσωτερικό της βλέπουμε τον κυρίως ναό, νότια ένα χώρο που μοιάζει να λειτουργούσε ως νάρθηκας και βόρεια ένα ακόμα χώρο, ελαφρά υπερυψωμένο και πετρόκτιστο που σήμερα χρησιμοποιείται ως μικρή αποθήκη.Και οι τρείς χώροι επικοινωνούν μεταξύ τους με ανοίγματα και μικρές καμάρες.

Στο υπέρθυρο, στο νότιο τμήμα του ναού, βλέπουμε να έχει διασωθεί μια μεγάλου μεγέθους τοιχογραφία της Αγίας Παρασκευής, πλαισιωμένη από τις μορφές δυο γυναικών αγίων. Η τοιχογράφιση της χρονολογείται στο 1523.

Το μικρό ξύλινο τέμπλο του ναού, με τις ανάγλυφες λεπτομέρειες, φέρει μόνο δύο δεσποτικές εικόνες, του Παντοκράτορα, που είναι και η παλιότερη που βλέπουμε στην εκκλησία, και της Αγίας Παρασκευής . Οι μορφές των Αποστόλων, στο δωδεκάορτο, λόγω παλαιότητας δεν ξεχωρίζουν καν.

Στη μακρόστενη βόρεια αίθουσα ένα μεγάλο πύλινο πιθάρι έχει κι αυτό τη δική του ιστορία να διηγηθεί.

Σε αυτό, που συνήθως στην Κρήτη χρησιμοποιούμε για αποθήκευση λαδιού, έβαζαν στη διάρκεια της Γερμανικής Κατοχής βενζίνη για τη λειτουργία του ασυρμάτου που υπήρχε στο χωριό.

Κοντά στη δυτική είσοδο έχει βρεθεί τάφος, κενός περιεχομένου.

Η θυσία των Σκαλιωτών

Την ιστορία της Ζήρου σημάδεψε το γεγονός της θυσίας παλικαριών από το ορεινό, και εγκαταλελειμμένο σήμερα, χωριό Σκαλιά γύρω στο 1710, σύμφωνα με τον Ιωάννη Μουρέλο.

Λόγω της φυσικής οχυρής θέσης τους τα Σκαλιά είχαν γίνει κατά την Τουρκοκρατία καταφύγιο των Χριστιανών που καταδιώκονταν από τους Τούρκους. Την ίδια ώρα οι κάτοικοι του ήταν ανυπόταχτοι και σκληροτράχηλοι και δε σήκωναν διαταγές ούτε και ήθελαν να πληρώνουν τα χαράτσια στους κατακτητές.

Μαχητικοί όπως ήταν είχαν μπει στο στόχαστρο των Οθωμανών που ήθελαν να τους τιμωρήσουν επειδή όρθωναν ανάστημα.

Ετοιμάστηκαν λοιπόν, αποβιβάζοντας στη Ζάκρο ισχυρή δύναμη στρατιωτών, να πάνε στα Σκαλιά και να τους εξοντώσουν για παραδειγματισμό.

Επειδή δεν ήξεραν όμως τη διαδρομή έβαλαν για οδηγό τους ένα ντόπιο, ο οποίος έκανε ότι μπορούσε για να μην πετύχουν το σκοπό τους.

Προσπάθησε και τελικά τα κατάφερε να μην φθάσουν οι Οθωμανοί στα Σκαλιά στη διάρκεια της ημέρας και να στρατοπεδεύσουν στη θέση Μαύρος Κάμπος για να περάσουν τη νύχτα.

Εκείνος κρυφά το έσκασε μέσα στο σκοτάδι και ειδοποίησε τους Σκαλιώτες , οι οποίοι αρματώθηκαν και έφθασαν πριν ξημερώσει στο Μαύρο Κάμπο όπου επιτέθηκαν στους ανυποψίαστους Οθωμανούς στρατιώτες σκοτώνοντας ένα μεγάλο αριθμό τους.

Η κίνηση αυτή, όπως ήταν επόμενο, εξόργισε τους Οθωμανούς διοικητές που κατάστρωσαν ένα διαφορετικό σχέδιο για να πετύχουν το στόχο τους. Έπεισαν τον παπά της Ζήρου, Δράκος ήταν το όνομα του, να ζητήσει από τους Σκαλιώτες να πάνε στην Αγία Παρασκευή για να τους κοινωνήσει και να πάρουν συγχώρεση για τα κρίματα τους και το αίμα που είχαν στα χέρια τους.

Πράγματι 40 παλικάρια από τα Σκαλιά, σύμφωνα με την προφορική παράδοση, πήγαν στην Αγία Παρασκευή. Υπάρχουν βέβαια διάφορες εκδοχές για το πόσοι ήταν οι άνδρες από τα Σκαλιά που θυσιάστηκαν με κάποιους μελετητές να μιλούν για 70 άτομα. Ο λαός πάντως έκανε στίχους το τραγικό αυτό γεγονός κάνοντας αναφορά σε 40: «Εις τα Σκαλιά βρεθήκανε σαράντα παλικάρια με μπαμπεσιά τα σφάξανε για τα πολλά κοσάρια».

Ο παπά Δράκος, κατά την άφιξη των Σκαλιωτών, είπε να αφήσουν έξω τα όπλα τους και να μην τα βάλλουν στον ιερό χώρο.

Πράγματι έτσι έγινε και οι Σκαλιώτες χωρίς καν να το καταλάβουν παγιδεύτηκαν μέσα στο ναό, άοπλοι και ανήμποροι να αντιμετωπίσουν τους Οθωμανούς που μπήκαν μέσα και τους έσφαξαν.

Κατάφερε να γλυτώσει μόνο ένας, ο πιο μικρόσωμος, δραπετεύοντας από ένα παραθυράκι που υπήρχε αριστερά μέσα στο Ιερό.

Και ο παπά Δράκος όμως δεν είχε καλύτερο τέλος, αφού λέγεται πως τον έβαλαν οι Οθωμανοί να ανάψει ένα φούρνο για να ψήσουν και να γιορτάσουν την επιτυχία τους και τελικά μέσα σε αυτό έβαλαν τον ίδιο τον παπά και τον έκαψαν.

Κάθε χρόνο οι κάτοικοι της Ζήρου τιμούν τους Σκαλιώτες που έχασαν τη ζωή τους στην Αγία Παρασκευή τελώντας μνημόσυνο στη μνήμη τους. Ο δρόμος έξω από την εκκλησία έχει μάλιστα ονομαστεί οδός Ηρώων Σκαλιωτών.Τα οστά τους υπάρχουν ακόμα και σήμερα σε μια ξύλινη προθήκη εντός του ναού, για να θυμίζουν σε όλους το ιστορικό γεγονός.

(Πληροφορίες αντλήθηκαν από το βιβλίο "Σητεία-Η Πατρίδα του Μύσωνα και του Κορνάρου" του αρχαιολόγου Νίκου Π.Παπαδάκη και επίσης από προσωπικές αναφορές του ιερέα της Ζήρου π. Γεωργίου Φυτρολάκη και του συνταξιούχου γυμνασιάρχη Μανόλη Χρυσουλάκη)