Η Παναγία στην Αγία Ρουμέλη-Κτισμένη μέσα σε παλαιοχριστιανική βασιλική και πάνω σε αρχαίο ναό

 

Στο ψηλότερο σημείο του οικισμού της Αγίας Ρουμέλης, στην έξοδο του φαραγγιού της Σαμαριάς, σώζονται τα ερείπια μικρής, ξυλόστεγης, τρίκλιτης παλαιοχριστιανικής βασιλικής, με νάρθηκα.

Το ενδιαφέρον στην περίπτωση της είναι πως έχει κτιστεί πάνω σε κρηπίδα αρχαίου ναού, ίσως του Ταρραίου Απόλλωνα, με καλά επεξεργασμένους δόμους και άλλα αρχιτεκτονικά μέλη του αρχαίου κτίσματος από γκρίζο ασβεστόλιθο. 

Οι συγγραφείς Παυσανίας και Στέφανος Βυζάντιος μαρτυρούν τη  λατρεία του Απόλλωνα στην αρχαία Τάρρα ενώ τα ερείπια του αρχαίου ναού  συμπεριέλαβε στην περιγραφή του ο Λατίνος γεωγράφος και μοναχός  Cristoforo Buondelmonti, το 1415.

Πάνω από την ερειπωμένη παλαιοχριστιανική, διαστάσεων 21x12μ., κτίστηκε το 15^ο αιώνα ένας χριστιανικός ναός, αφιερωμένος στην Κοίμηση της Θεοτόκου. Έτσι ενυπάρχουν στο σημείο, ερειπωμένοι ή μη, τρείς ναοί διαφορετικών περιόδων.

Οι τοίχοι της παλαιοχριστιανικής, περιμετρικά, και η αψίδα σώζονται σχεδόν στο αρχικό τους ύψος. Οι θύρες, στους πλάγιους τοίχους και στο νάρθηκα, είναι μικρών διαστάσεων με ογκώδη υπέρθυρα. Το Ιερό πλαισιώνεται από ορθογώνια παστοφόρια ενώ η βαθμιδωτή αψίδα διασώζει το δίλοβο παράθυρο με τον μαρμάρινο αμφικιονίσκο. 

Στον κυρίως ναό υπάρχουν οι στυλοβάτες κτισμένοι από δόμους γκρίζου ασβεστόλιθου του αρχαίου ναού. Το χώρο του Ιερού Βήματος καταλαμβάνει σήμερα ο μονόχωρος καμαροσκεπής ναός της Παναγίας, του οποίου ο τοιχογραφικός διάκοσμος καταστράφηκε μάλλον από πυρπόληση.

Στη νότια πλευρά της παλαιοχριστιανικής  βλέπουμε μεταγενέστερο διακεκριμένο ταφικό μνημείο με τη μορφή αρκοσολίου, όπως συνηθίζεται στην περιοχή των Σφακίων, ως κατάλοιπο της Ενετοκρατίας.

Στο κεντρικό και το νότιο κλίτος του κυρίως ναού σώζονται μεγάλα τμήματα από καλής ποιότητας ψηφιδωτό δάπεδο, που χρονολογείται από τον 6^ο αιώνα μ.Χ. Το ψηφιδωτό περιλαμβάνει διάχωρα με γεωμετρικά μοτίβα, τεμνόμενους κύκλους, φολίδες κι άλλα σχέδια.

(Πηγή πληροφοριών: "Χριστιανικά Μνημεία της Κρήτης", Συνοδική Επιστροπή επί του Θρησκευτικού Τουρισμού της Εκκλησίας της Κρήτης-ΜΚΟ Φιλοξενία, Μιχάλης Γ. Ανδριανάκης-Κώστας Δ. Γιαπιτσόγλου)