Γουρνόλακκος στις παρυφές του Ψηλορείτη: Ο τόπος που σημαδεύτηκε από ένα ανείπωτο ναζιστικό έγκλημα

Στην περιοχή του Γουρνόλακκου, πάνω από τα Ζωνιανά, στις παρυφές του Ψηλορείτη, διαδραματίστηκε το 1943 ένα έγκλημα που ο ανθρώπινος νους αδυνατεί να χωρέσει, με πρωταγωνιστές τα ναζιστικά στρατεύματα.

Είναι από εκείνα τα εγκλήματα που εύκολα υποβιβάζουν τους αυτουργούς τους σε κτήνη, τα οποία όχι μόνο δε σέβονται την ανθρώπινη ύπαρξη, λίγο πολύ αναμενόμενο σε καιρό πολέμου, αλλά ούτε τους ίδιους τους κανόνες και τις αρχές των πολέμων που είναι αποδεκτοί από την αρχαιότητα.

Τι πιο αντρίκιο και προαιώνιο από το να αφήσεις τον εχθρό σου να θάψει τους νεκρούς του; κι όμως οι Γερμανοί στον τόπο αυτό όχι μόνο αδιαφόρησαν για το αυτονόητο αλλά εκτέλεσαν ανθρώπους την ώρα που ενταφίαζαν άντρες οι οποίοι λίγες ώρες πριν είχαν δολοφονηθεί αναίτια.

Το ιστορικό του εγκλήματος

Ας πάρουμε όμως τα πράγματα από την αρχή. Η περιοχή του Ψηλορείτη μετατρέπεται, μετά την κατάληψη της Κρήτης από τους Γερμανούς, σε θύλακα επαναστατών και ανασύνταξης δυνάμεων για επιθέσεις στον κατακτητή.

Οι Γερμανοί το γνωρίζουν αυτό και προσπαθούν με κάθε τρόπο να εξολοθρεύσουν τους αντάρτες που κρύβονται στα λημέρια του Ψηλορείτη, ακόμα κι όταν έχει αρχίσει να διαφαίνεται πως χάνουν την ισχύ τους.

Το καλοκαίρι του 1943 διοικητής του «Φρουρίου Κρήτης» είναι ο Στρατηγός Bruno Bräuer. Σχέδιο του να παγιδεύσει τους αντάρτες του Ψηλορείτη με επιθέσεις από τα νότια εξωθώντας τους προς τα βόρεια. Στην επιχείρηση αυτή τον πρώτο λόγο έχει ο Διοικητής της 22ης Μεραρχίας, Υποστράτηγος Μίλερ.

Εντολή του οι Γερμανοί στρατιώτες να σκοτώνουν όσους αντάρτες βρίσκουν στην απαγορευμένη ζώνη του Ψηλορείτη και να τους καίνε. Στις 15 Αυγούστου τα γερμανικά αποσπάσματα ξεκινούν από τρία διαφορετικά σημεία, από τον Ζαρό, τα Βορίζα και το Αμάρι αναζητώντας αντάρτες. Η προσπάθεια τους αποτυγχάνει.

Δεν το βάζουν όμως κάτω, στις αρχές του Σεπτέμβρη ο Bräuer διατάσει να κινηθούν οι άνδρες του από τις Αραβάνες προς το οροπέδιο της Νίδας, με το ίδιο ζητούμενο.

Μια ομάδα Γερμανών στρατιωτών καταφέρνει να συλλάβει στα ορεινά του Αγίου Μάμα, 14 άτομα, ανάμεσα τους και 2 παιδιά, με τη δικαιολογία πως βρίσκονταν σε απαγορευμένη και νεκρή ζώνη.

Τους οδηγούν στη θέση Γουρνόλακκος, πάνω από τα Ζωνιανά και το επόμενο πρωί, αφήνουν ελεύθερα τα δυο παιδιά, το Μιχάλη Πρινάρη από τις Αβδανίτες και τον Ιωάννη Λαμπρινό από τον Αβδελλά, και εκτελούν τους υπόλοιπους.

Τα νέα φθάνουν γρήγορα στα γύρω χωριά. Ήταν 5 Σεπτεμβρίου όταν ο ιερέας Ανδρέας Βαρδιάμπασης από τα Λιβάδια, ο δάσκαλος από τον Αβδελλά, με καταγωγή από την Κριτσά, Νικόλαος Δετοράκης μαζί με συγγενείς και φίλους των εκτελεσθέντων από τον Άγιο Μάμα και τον Αβδελλά, φτάνουν στο Γουρνόλακκο για να θάψουν τους νεκρούς.

Οι Γερμανοί έχουν φύγει για να βρουν βενζίνη και να επιστρέψουν να κάψουν τους εκτελεσθέντες, μια και αυτή ήταν η εντολή που είχαν πάρει: να σκοτώνουν και να καίνε.

Γερμανοί στρατιώτες από το Γαράζο παίρνουν μπιτόνια με βενζίνη και ξεκινούν για το Γουρνόλακκο. Φθάνουν στα Ζωνιανά κι εκεί ο ιερέας Γιάννης Ζερβός προσπαθεί με κάθε τρόπο να τους καθυστερήσει για να ολοκληρωθεί η ταφή πριν προσεγγίσουν το Γουρνόλακκο.

Στην προσπάθεια του αυτή τον βοηθά η Πελαγία Παρασύρη ή Αναστοδημήτραινα (μπορείτε να διαβάσετε εδώ) που γίνεται άνεμος και τρέχει προς το βουνό φωνάζοντας συνθηματικά: «Οι τράγοι ανεβαίνουν στα όρη».

Πολλοί αντάρτες την ακούνε και καταφέρνουν να κρυφτούν . Οι άντρες που κρατάνε τσίλιες στο Γουρνόλακκο ενημερώνουν τον παπά, το δάσκαλο και τους συγγενείς των νεκρών πως έρχονται οι Γερμανοί.

Όμως εκείνοι τους αψηφούν, δεν θέλουν να αφήσουν στη μέση την κηδεία κι άταφα τα κορμιά των δικών τους ανθρώπων, βορά στα όρνια.

Το γερμανικό απόσπασμα βλέποντας τους στο σημείο, κι ενώ οι κανόνες του πολέμου από αρχαιοτάτων χρόνων επιβάλλουν σεβασμό στην ταφή των νεκρών, ανοίγει πυρ και τους εκτελεί όλους.

Πλέον οι νεκροί ανέρχονται σε 32 εκ των οποίων 21 από τον Αβδελλά, 6 από τον Άγιο Μάμα, 2 από την Κάλυβο, 1 από τα Λιβάδια, 1 από την Κριτσά και 1 από τις Αβδανίτες.

Εντολή των Γερμανών είναι κανείς να μην πλησιάσει τους εκτελεσθέντες και πράγματι τα κορμιά τους μένουν άταφα για μέρες μέχρι να δοθεί άδεια στους συγγενείς να μεταβούν στο Γουρνόλακκο και να τους θάψουν.

Ένα ταπεινό πρώτο μνημείο στήνεται στη μνήμη αυτών των ανθρώπων δίπλα στο δρόμο κι αργότερα κτίζεται ο ναός του Αγίου Πνεύματος και φτιάχνεται πάνω στο ύψωμα ένα νέο μνημείο, στην αυλή της εκκλησίας, για να τιμηθούν αυτοί οι γενναίοι άνδρες.

Η γερμανική θηριωδία μέσα απ' όσα συνέβησαν στο Γουρνόλακκο πήρε άλλη διάσταση. Ένα απίστευτης αγριότητας έγκλημα, που φυσικά- όπως τόσα και τόσα άλλα που έγιναν από τους Γερμανούς στον τόπο μας- έμεινε ατιμώρητο.

Έχουν περάσει δεκαετίες από τότε αλλά κανείς δεν ξέχασε, και δεν πρέπει να ξεχάσει γιατί ακόμα και στους πολέμους υπάρχουν όρια και στην περίπτωση του Γουρνόλακκου παραβιάστηκαν βάναυσα και απάνθρωπα.