Ο ναός της Αγίας Ανάληψης στο Θόλο Καβουσίου και η ιστορία του

Στα δυτικά της παραλίας του Θόλου, στο Καβούσι της Ιεράπετρας, βρίσκεται ο ναός της Αγίας Ανάληψης. Ο οικισμός αυτός μόνο τυχαίος που δεν είναι καθώς, σύμφωνα με τα αρχαιολογικά ευρήματα, καταγράφει διαρκή και αδιάλειπτη κατοίκηση από τη νεολιθική εποχή (4.700 π.Χ.) έως σήμερα, και πιθανόν να πρόκειται για έναν από τους αρχαιότερους οικισμούς στην Κρήτη.

Η εκκλησία της Ανάληψης ξεχωρίζει, κοντά στη θάλασσα και το μικρό αλιευτικό λιμανάκι, «ντυμένη» στα λευκά.

Στην πραγματικότητα πρόκειται για ένα μονόκλιτο και καμαροσκεπή ναό που κτίστηκε πάνω στη βάση ή στα ερείπια παλιάς μονής με τρίκλιτο καθολικό, το οποίο-την περίοδο της Ενετοκρατίας-ήταν αφιερωμένο στην Παναγία.

Οι Καβουσανοί ακόμα και σήμερα αναφέρουν το ναό ως «η Παναγία στο Θόλο», κι ας τον έχουν αφιερώσει και ας τον γιορτάζουν κατά την Ανάληψη του Χριστού.

Την περίοδο της Τουρκοκρατίας, με την έντονη πειρατεία που είχε αναπτυχθεί στην περιοχή της Μεσογείου, το μοναστήρι της Παναγίας στο Θόλο, όπως όλα τα μικρά παραθαλάσσια μοναστήρια και εκκλησίες, έπαψε να λειτουργεί και εγκαταλείφθηκε.

Δεν γνωρίζουμε αν το κτίσμα του καθολικού του συγκεκριμένου μοναστηριού κατέρρευσε πλήρως ή μερικώς. Το μόνο σίγουρο είναι πως δίπλα στο σφενδόνιο του ναού, που βλέπουμε σήμερα στο σημείο, υπάρχει ψηφιδωτή επιγραφή η οποία αναφέρει:  «Το 1869 εκτίσθη ο ναός της Αγίας Ανάληψης».

Πιθανόν λοιπόν στην εκπνοή της επανάστασης του 1866-1869 να επανοικοδομήθηκε και από τότε να αφιερώθηκε στην Ανάληψη.

Σήμερα άλλα ερείπια που να μαρτυρούν τη λειτουργία μοναστηριού στο ίδιο σημείο δεν υπάρχουν, παρά μόνο ο μονόκλιτος ναός με το όμορφο ξυλόγλυπτο τέμπλο στο εσωτερικό του.

Οι δεσποτικές εικόνες της Ανάληψης, του Παντοκράτορα και της βρεφοκρατούσας Παναγίας ξεχωρίζουν πάνω στο τέμπλο, με τις λίγες αλλά ενδιαφέρουσες διακοσμητικές λεπτομέρειες, κυρίως ξυλόγλυπτοι ρόδακες και ελικοειδείς βλαστοί που συμπληρώνονται από ζωγραφισμένα κλαδιά λουλουδιών πάνω από το επιστύλιο.

Εντύπωση προκαλούν στη βόρεια πλευρά του ναού τα ξεθωριασμένα πλέον καρβουνογράμματα πιστών προηγούμενων αιώνων, όπου και η επιγραφή με τη χρονολογία επανοικοδόμησης του.

Περιοχή πλούσια σε μονές το Καβούσι

Σύμφωνα με τον λαογράφο και ερευνητή της ιστορίας του συγκεκριμένου τόπου, Λεωνίδα Κουδουμογιαννάκη, το Καβούσι ήταν φέουδο της βενετοκρητικής αρχοντικής οικογένειας των Μουδάτζων, που κατοικούσαν στο Χάνδακα, οπότε η παρουσία ναών με τα χαρακτηριστικά εκείνης της περιόδου στην περιοχή είναι απολύτως δικαιολογημένη (δείτε εδώ το ξωκλήσι του Αγίου Αντωνίου στη θέση Βρυσίδια).

Πέραν αυτού όμως οι Ενετοί φεουδάρχες επιζητούσαν, λόγω του αγώνα επικράτησης της Καθολικής Εκκλησίας έναντι της Ορθόδοξης, την παρουσία και πολλών μικρών μοναστηριών και πραγματικά στο Καβούσι έχουμε αρκετά τέτοια από το τέλος του 14^ου αιώνα μέχρι και τον 16^ο αιώνα.

Η μονές της Αγίας Παρασκευής, της Αγίας Ειρήνης, της Παναγίας στο Σκαλί,  της Υπεραγίας Θεοτόκου στο Θόλο, του Αγίου Πνεύματος και του Αγίου Κωνσταντίνου στα Ξεράμπελα, χρονολογούνται τη συγκεκριμένη χρονική περίοδο.

Όταν ωστόσο οι Οθωμανοί πάτησαν πόδι στην Κρήτη στην περιοχή του Καβουσίου, με βάση τις υπάρχουσες πηγές, δεν έγινε καμιά νέα ανοικοδόμηση ναού, τουλάχιστον την περίοδο από το 1590 έως το 1847 ,που οικοδομήθηκε ο ναός της Παναγίας της Μεσοχωριανής στο κέντρο του σύγχρονου οικισμού.  

(Ευχαριστίες στον κ. Λεωνίδα Κουδουμογιαννάκη για τις πληροφορίες που μας διέθεσε ).