Χριστουγεννιάτικο δέντρο: Ίσως τελικά δεν είναι ξενόφερτο έθιμο-Τι στολίζαμε παλιά στην Κρήτη

 

Τα Χριστούγεννα είναι ταυτισμένα με το στολισμό του δέντρου, φυσικού ή τεχνητού, που δεν λείπει από κανένα σπίτι, ειδικά όταν υπάρχουν παιδιά.

 Κάτω από το δέντρο, με τα αναμμένα φωτάκια, συγκεντρώνονται τα δώρα της Πρωτοχρονιάς που, κατά παράδοση, πρέπει να ανοίγονται με το που ξημερώσει η 1η Ιανουαρίου.

Πολλές ενστάσεις έχουν διατυπωθεί κατά καιρούς για το αν ο στολισμός Χριστουγεννιάτικου δέντρου είναι ελληνικό ή ξενόφερτο έθιμο κι ακόμα περισσότεροι είναι οι μύθοι και οι ιστορίες που ακούγονται γύρω από την προέλευση και καθιέρωση του εθίμου. 

Ο ευρύτερα διαδεδομένος μύθος θέλει τον Άγιο Βονιφάτιο θεμελιωτή της συνήθειας να στολίζουμε δέντρο.

Λέγεται πως τον 8^ο αιώνα ο Βονιφάτιος πήγε από την Αγγλία, την πατρίδα του, τη Γερμανία, για να διδάξει τη χριστιανική πίστη.

Ήταν εκείνος που εκχριστιάνισε πολλές περιοχές της Γερμανίας και με έξυπνα τεχνάσματα αντικατέστησε την δρυ, που ήταν το ιερό δέντρο της θρησκείας των Δρυιδών, με το γνωστό στολισμένο έλατο.

Ένας άλλος μύθος θέλει τους κατοίκους της περιοχής Αιξ Λα Σαπέλ, στη Γερμανία, να είναι εκείνοι που καθιέρωσαν το έθιμο, καθώς λάτρευαν τα έλατα που ήταν στα δάση τους.

Όταν επαναστάτησαν εναντίον του Καρλομάγνου ο τελευταίος σκαρφίστηκε μια περίεργη τιμωρία. Έστειλε τους στρατιώτες του κι έκοψαν όλα τα ιερά έλατα. Ξημέρωνε μάλιστα Χριστούγεννα και οι κάτοικοι του Αιξ Λα Σαπέλ όταν αντίκρισαν αυτό το θλιβερό θέαμα μη ξέροντας πως να αντιδράσουν μετέφεραν από ένα κομμένο δέντρο στα σπίτια τους και το στόλισαν, βάζοντας έτσι το πρώτο λιθαράκι στην καθιέρωση του εθίμου.

Υπάρχει κι ένας ακόμα μύθος που μας λέει πως ο ίδιος ο Χριστός εμπνεύσθηκε το έθιμο. Κάπου στην κεντρική Ευρώπη, λένε, πως τη νύχτα των Χριστουγέννων ένα αγόρι, κουρασμένο και παγωμένο από τη βροχή, χτύπησε την πόρτα ενός φτωχικού σπιτιού. 

Η οικογένεια το καλοδέχτηκε και το φρόντισε και έτσι το αγόρι ανταποδίδοντας όταν έφυγε από το σπίτι φύτεψε στην αυλή ένα κλαδί από έλατο. Αυτό το αγόρι, αναφέρει ο ίδιος μύθος πως ήταν ο Χριστός γιατί το κλαδί έβγαλε ρίζες, μεγάλωσε κι έγινε δέντρο. Και οι ιδιοκτήτες του σπιτιού για να τον τιμήσουν, στη συνέχεια, άρχισαν να το στολίζουν κάθε χρόνο την παραμονή των Χριστουγέννων.

Τα ιστορικά δεδομένα

Ο καθηγητής Κ. Καλοκύρης, κάνοντας στην άκρη τους μύθους, παραθέτει ιστορικά στοιχεία που μαρτυρούν πως το χριστουγεννιάτικο έλατο, όπως το ξέρουμε σήμερα, ήταν γνωστό από το Βυζάντιο, και συγκεκριμένα από το 512, επί του αυτοκράτορα Αναστασίου.

Σε κείμενο εκείνης της περιόδου δίνεται περιγραφή δυο ορειχάλκινων δέντρων αφιερωμάτων σε ναό που έκτισε ο αυτοκράτορας στη βόρεια Συρία.

Τα δέντρα αυτά:  «ήταν στημένα στις δυο πλευρές της Ωραίας Πύλης του Ιερού Βήματος. Πάνω στα φύλλα τους υπήρχαν θέσεις για φώτα που τρεμόσβηναν. Εκατόν ογδόντα λάμπες για κάθε δέντρο και πενήντα ασημένιες αλυσίδες, που κατέρχονταν από πάνω προς τα κάτω. Σε αυτές ήταν τοποθετημένα μικρά αντικείμενα από χαλκό, όπως κόκκινα αυγά, κρατήρες, ζώα, πτηνά, σταυροί, στέφανα, κωδωνίσκοι, ή σταφύλια και αντικείμενα σκαλιστά…Εν γένει τα αντικείμενα αυτά ήταν τα μεν από χρυσάφι, τα δε από ασήμι ενώ άλλα ήταν από χαλκό».

Τα έθιμα που είχαμε στην Κρήτη

Πολύ πριν εμφανιστεί στον ελλαδικό χώρο το χριστουγεννιάτικο δέντρο στη μορφή που σήμερα γνωρίζουμε σε πολλές περιοχές συνήθιζαν να στολίζουν τα σπίτια με δροσερά κλαδιά.

Στην Κρήτη συνήθιζαν να καρφώνουν την παραμονή των Χριστουγέννων μέσα σε φρέσκο ζυμάρι ένα κλαδί αρισμαρί (δεντρολίβανο) που αυτές τις ημέρες ήταν ανθισμένο. Άλλοτε άφηναν το κλωνάρι σε ένα ποτήρι με νερό μέχρι την ημέρα των Φώτων κι άλλοτε έβαζαν πάνω στο τραπέζι ένα κλωνάρι ελιάς στα κλαδιά του οποίου κρεμούσαν κουκουναριές, δηλαδή τα μικρά ψωμάκια που έπλαθαν σε σχήμα ζώου ή λουλουδιών και τα έδιναν στα παιδιά ως δώρο και εκλεκτή λιχουδιά. Πάνω στο τραπέζι άφηναν επίσης καρύδια, κάστανα, αμύγδαλα, αν είχαν.

Η λατρεία των ιερών δέντρων πάντως να σημειώσουμε δεν ήταν άγνωστη στην Κρήτη.Ο Νίκος Ψιλάκης αναφέρει τουλάχιστον 100 γνωστά στον ίδιο ιερά δέντρα που αποτελούν ως τις μέρες μας αντικείμενο λατρείας  κι είναι αφιερωμένα σε Αγίους, σε ξωκλήσια ή μοναστήρια, ενώ κάποια άλλα θεωρούνται θεραπευτικά.

 

(Οι πληροφορίες αντλήθηκαν από το βιβλίο του Νίκου Ψιλάκη «Λαϊκές Τελετουργίες στην Κρήτη-Έθιμα στον κύκλο του χρόνου», εκδόσεις Καρμάνωρ).

ΑΠΑΓΟΡΕΥΕΤΑΙ η αναδημοσίευση, η αναπαραγωγή, ολική, μερική ή περιληπτική του περιεχομένου του παρόντος σε οποιοδήποτε site, χωρίς προηγούμενη άδεια της κατόχου του Ελένης Βασιλάκη, Νόμος 4481/2017 και κανόνες Διεθνούς Δικαίου που ισχύουν στην Ελλάδα