Το ξεχασμένο κρητικό έθιμο του αμίλητου νερού της Πρωτοχρονιάς

 

Το έθιμο της μεταφοράς αμίλητου νερού δεν αφορούσε μόνο στον Κλήδωνα στην Κρήτη αλλά το συναντάμε και την Πρωτοχρονιά και μάλιστα με ένα συγκεκριμένο και διαφορετικό τελετουργικό, γεμάτο συμβολισμούς. 

Ο Νίκος Ψιλάκης διασώζει, στο βιβλίο του για τις Λαϊκές Τελετουργίες, τη συγκεκριμένη πρακτική δίνοντας μας ωραίες πληροφορίες τόσο για το υπόβαθρο της όσο και για το τελετουργικό της.

Όπως γράφει, οι άνθρωποι επιδίωκαν να αρχίσουν την καινούργια χρονιά με το αμίλητο νερό, επειδή το νερό αντιπροσωπεύει το ακατάλυτο, δεν τελειώνει ποτέ, και στις κοινωνίες του παρελθόντος, που δεν υπήρχε σε αφθονία μέσα στο κάθε σπίτι, η σημασία του ήταν μεγάλη.

Η μεταφορά του στο σπίτι στο πλαίσιο μιας μυστικής οικιακής τελετουργίας είχε σαν στόχο να αναδείξει τις ιδιότητες που το καθιστούσαν ξεχωριστό και ακατάλυτο αλλά και το συμβολισμό του ως μέσο κάθαρσης.

Θεωρούσαν πως ανεπηρέαστο από εξωγενείς παράγοντες μετέφερε τις θαυμαστές ιδιότητες του στη μαγικο-θρησκευτική τελετουργία της πρώτης μέρας του χρόνου.

Το έθιμο προέβλεπε πως , μια γυναίκα, σχεδόν πάντα η πιο μεγάλη και ανύπαντρη του σπιτιού, αναλάμβανε να μεταφέρει πολύ νωρίς το πρωί μια στάμνα με νερό, από τη βρύση του χωριού ή την πηγή του, χωρίς να μιλήσει καθόλου.

Για να μην την δουν πολλοί και αναγκαστεί να μιλήσει ξυπνούσε πολύ νωρίς το πρωί της Πρωτοχρονιάς, σχεδόν πριν ξημερώσει, φορούσε τα καλά της και κινούσε προς τη βρύση.

Στην Ανατολή Ιεράπετρας υπήρχε μάλιστα κι ένας μικρός ανταγωνισμός ανάμεσα στις γυναίκες για το ποια θα προλάβει πρώτη να πάει στη βρύση και να φέρει το νερό, που θεωρούσαν πως έπαιρνε όλη τη μυστική δύναμη από την αλλαγή του χρόνου.

Οι συγχωριανοί των γυναικών που πήγαιναν  να πάρουν νερό από τη βρύση την Πρωτοχρονιά ήταν πολύ προσεκτικοί και διακριτικοί όταν συναντούσαν κοπέλα που μετέφερε το αμίλητο νερό αποφεύγοντας ακόμα και να της πουν καλημέρα, για να μην την φέρουν σε δύσκολη θέση.

Έμοιαζε με ιεροτελεστία

Το έθιμο είχε μια εξέλιξη κι ένα τυπικό που έφθανε στα όρια της ιεροτελεστίας. Όταν η κοπέλα έφθανε στη βρύση πρώτα έκανε το σταυρό της και στη συνέχεια έσκυβε σταύρωνε το νερό με την παλάμη της τρεις φορές, κι έπινε μια γουλιά.

Την ίδια κίνηση έκανε κι όταν γέμιζε τη στάμνα σταυρώνοντας τρείς φορές το στόμιο της.

Μετά έπαιρνε το δρόμο της επιστροφής, αμίλητη και σοβαρή. Φθάνοντας στο σπίτι γύριζε τη στάμνα και έριχνε λίγο νερό στο κατώφλι σταυροειδώς λέγοντας την καθιερωμένη ευχή: «Όπως τρέχει το νερό, να τρέχουν και τα καλά στο σπίτι μας».

Το νερό χυνόταν αργά στο κατώφλι με τέτοιο τρόπο που έμοιαζε με σπονδή, όπως περιέγραφε το έθιμο ο Κώστας Φραγκούλης.

Η τελετουργία του αμίλητου πρωτοχρονιάτικου νερού δεν τελείωνε όμως εδώ. Όλα τα μέλη της οικογένειας έπρεπε να πιούν μια γουλιά από αυτό και να πλύνουν τα πρόσωπα τους.

Την πράξη αυτή εννοείται πως συνόδευε η παραπάνω ευχή.

Άλλες πρακτικές με το αμίλητο νερό

Σε χωριά των Αστερουσίων, όπως τα Καστελιανά, η ευεργετική δύναμη του νερού της συγκεκριμένης ημέρας δεν περιορίζονταν μόνο μέσα στο σπίτι. Αν υπήρχαν δέντρα που δεν κάρπιζαν τα πότιζαν με το «μαγικό» νερό της Πρωτοχρονιάς. Πίστευαν έτσι πως την αφορία της προηγούμενης χρονιάς θα ακολουθούσε το νέο χρόνο μια πλούσια παραγωγή.

Το ίδιο έκαναν και στα σπαρτά τους, όσοι είχαν. Πήγαιναν και έριχναν την πρώτη μέρα του καινούργιου χρόνου το αμίλητο νερό στις τέσσερις γωνιές του σπαρμένου αγρού.

Σε άλλα χωριά της περιοχής ο αγρότης έπρεπε να ξεπλύνει με το ίδιο νερό το αλέτρι και τα άλλα αγροτικά εργαλεία του, κυρίως τη σκαλίδα με την όποια έσκαβε τη γη του.

Οι γυναίκες φύλαγαν λίγο απ’ αυτό το νερό σ’ ένα μπουκάλι και το τοποθετούσαν είτε δίπλα στα εικονίσματα είτε στο χώρο όπου ζύμωναν. Κάθε φορά που ήθελαν να ζυμώσουν φτάζυμο, που θεωρείται το πιο δύσκολο ψωμί, έριχναν λίγες σταγόνες στο ζυμάρι.

Το υπόλοιπο νερό έμενε μέσα στη στάμνα μέχρι τα Φώτα. Τότε μπορούσαν με αυτό να ποτίσουν κάποιο φυτό, δέντρο ή λουλούδι.

Υπήρχε επίσης παράδοση, σε κάποια μέρη, να ραντίζεται με το αμίλητο νερό και ο βολβός της σκιλλοκρεμμύδας, η οποία επίσης εθιμικά στην Κρήτη ταυτίζεται με την έλευση του νέου χρόνου καθώς την κρεμούσαν στην εξώπορτα την Πρωτοχρονιά για να διώχνει το κακό μάτι.

(Οι πληροφορίες αντλήθηκαν από το βιβλίο του Νίκου Ψιλάκη "Λαϊκές Τελετουργίες στην Κρήτη-Έθιμα στον κύκλο του Χρόνου", εκδόσεις Καρμάνωρ) 

ΑΠΑΓΟΡΕΥΕΤΑΙ  η αναδημοσίευση, η αναπαραγωγή, ολική, μερική ή περιληπτική του περιεχομένου του παρόντος σε οποιοδήποτε site, χωρίς προηγούμενη άδεια της κατόχου του Ελένης Βασιλάκη, Νόμος 4481/2017 και κανόνες Διεθνούς Δικαίου που ισχύουν στην Ελλάδα