Το παλιό γυναικείο μοναστήρι του Αγίου Αντωνίου στην Κάτω Τύλισο

Στην Κάτω Τύλισο, μέσα σ’ ένα καταπράσινο τοπίο, γεμάτο περβόλια, χαρουπιές και πυκνή βλάστηση, βρίσκεται το ερειπωμένο μοναστηριακό συγκρότημα του Αγίου Αντωνίου, που χρονολογείται στον 14^ο-15^ο αιώνα.

Οι χώροι της μονής έχουν καταρρεύσει όμως σώζεται σε καλή κατάσταση το καθολικό της.

Όπως αναφέρει ο Μανώλης Αστυρακάκης, στο βιβλίο του για την Τύλισο την εποχή της Ενετοκρατίας, πιθανώς η συγκεκριμένη μονή να είχε σχέση με τη μονή της Παναγίας Ιερουσαλήμ (που βρισκόταν στο Λουτράκι). Η τελευταία, όπως λέει ο Ιταλός αρχαιολόγος G. Gerola, αποτελούσε μετόχι της Μονής Καβαλλαράς (Κορφές).

Σήμερα στην Κάτω Τύλισο απέμειναν λιγοστά ίχνη από τα κελιά και τους υπόλοιπους χώρους του μοναστηριού του Αγίου Αντωνίου, από τα οποία δύσκολα μπορούμε να έχουμε σαφή εικόνα του συγκροτήματος.

Διακρίνονται όμως, να προεξέχουν πάνω από το έδαφος, καμάρες στηριζόμενες σε πετρόκτιστους τοίχους, δίνοντας μας κάποιες ενδείξεις για την αρχιτεκτονική των βοηθητικών χώρων και κελιών του.

Καλύτερη είναι η κατάσταση του ναού του Αγίου Αντωνίου. Στην κάτοψη του, που σχεδίασε ο Gerola, φαίνεται το κεντρικό κλίτος κι ένα πολύ μικρότερο στη βόρεια πλευρά του, που ίσως να λειτουργούσε ως ταφικό παρεκκλήσι.

Πράγματι μπαίνοντας στο εσωτερικό του ναού βλέπουμε το μεγαλύτερο νότιο κλίτος, με ένα λιτό ξύλινο τέμπλο που φέρει τις εικόνες του τιμώμενου Αγίου Αντωνίου, του Χριστού, της Παναγίας και της Αγίας Ειρήνης. Το κλίτος αυτό διαθέτει δύο σφενδόνια. Δίπλα του ανοίγεται ένα πολύ μικρότερο κλίτος.

Τα πολλά στρώματα ασβέστη και σοβά δεν επιτρέπουν να διαπιστώσει κανείς εάν ο ναός ήταν τοιχογραφημένος ωστόσο ο Gerola δεν κάνει καμιά αναφορά σε τοιχογραφίες. Γενικότερα οι μεταγενέστερες παρεμβάσεις στο καθολικό της μονής, για τη συντήρηση και ανακαίνιση του, έχουν επηρεάσει την αρχική του εικόνα.

Αναφορές στο μοναστήρι

Πολύτιμα στοιχεία για το μοναστήρι αυτό αντλούνται από έγγραφα του Μ. Μαρά και του Νικολάου Νέγρη, νοταρίων του Χάνδακα.

Από τα έγγραφα αυτά προκύπτει πως ήταν μια γυναικεία μονή. Το ένα έγγραφο, του Μ. Μαρά, του έτους 1558, κάνει λόγο για μια μοναχή Μαγδαληνή από το Γάζι που διέμενε στο μοναστήρι του Αγίου Αντωνίου. Σε άλλο έγγραφο του ίδιου νοταρίου αναφέρεται ως ηγουμένη του μια γυναίκα με το όνομα Μακαρία.

Και τα έγγραφα του Νέγρη επιβεβαιώνουν το γυναικείο χαρακτήρα της μονής αναφέροντας το όνομα της ηγουμένης και καλογριών της.

Σύμφωνα με τον κ. Αστυρακάκη, ενδιαφέρον παρουσιάζει κι ένα συμβόλαιο του Νέγρη από το οποίο προκύπτει  πως ενώ το μοναστήρι ήταν γυναικείο μπορούσαν να παραμείνουν σε αυτό εργάτες που καλλιεργούσαν την περιουσία του, αλλά έμεναν «απόξω των καγγέλων του μοναστηριού», στοιχείο που μαρτυρά πως η μονή ήταν περιφραγμένη.

Αν περπατήσει κανείς λίγες δεκάδες μέτρα βόρεια της μονής θα βρει τα ερείπια στέρνας νερού, απ’ όπου ενδέχεται να υδρεύονταν οι εγκαταστάσεις της.

Τα ερείπια των υπόλοιπων χώρων της μονής