Ο Νεραϊδόσπηλιος στο Αστρίτσι: Οι θρύλοι για τις νεράιδες και η ιερή χρήση του στην αρχαιότητα

Θρύλοι για νεράιδες και ιστορίες για λατρευτική χρήση κατά την αρχαιότητα μπλέκονται όμορφα δημιουργώντας ένα σκηνικό μυστηρίου πίσω από την ύπαρξη του Νεραϊδόσπηλιου στο Αστρίτσι.

Πρόκειται για μια μικρή σπηλιά, στην πραγματικότητα βραχοσκεπή, με πλάτος περίπου 7 μέτρα και ύψος 4 μέτρα, την οποία συναντάμε 300 μέτρα δυτικά του οικισμού.

Ο Γάλλος αρχαιολόγος Paul Faure, που επισκέφθηκε το Αστρίτσι, κάνει λόγο για ιερό χαρακτήρα του σπηλαίου προσδιορίζοντας μάλιστα στην περιοχή των πηγών του Τρίτωνα, που βρίσκονται πέριξ του, την παρουσία ιερού αφιερωμένου στην γέννηση της Αθηνάς Τριτογένειας.

Όπως περιγράφει ο Faure, σε απόσταση 150 μέτρων βόρεια της πηγής που υδρεύει το Αστρίτσι, στη θέση Περιβόλα ή Φλέγα, απέναντι από το εκκλησάκι του Αγίου Ιωάννου του Προδρόμου, αναβλύζουν τρεις πηγές. Το νερό μοιάζει να έρχεται από τα βάθη σπηλιάς που είναι γνωστή λόγω της νεράιδας της.

Το ξωτικό αυτό, σύμφωνα με την παράδοση, παράσερνε στο χορό τους καθυστερημένους πανηγυριώτες και οδοιπόρους, τους υποχρέωνε να χορέψουν μαζί της και μετά τους έκλεβε τη μιλιά.

Πριν λαλήσει ο πετεινός η νεράιδα εξαφανιζόταν και μόλις σταματούσε η μουσική σταματούσαν να χτυπούν και οι καρδιές των θυμάτων της.

Η ιστορία με το Γιωργάκη

Ο Μιχαήλ Αλεξάκης είχε διηγηθεί στον Faure μια ιστορία που είχε ακούσει από τη γιαγιά του, Ελένη, για έναν συγχωριανό της το Γιωργάκη, έναν μερακλή χορευτή αλλά και ευκολόπιστο και πολύ φοβητσιάρη, ειδικά με τις νεράιδες και τα τελώνια.

Ένα κυριακάτικο απόγευμα ο Γιψωργάκης ήταν καλεσμένος σε γάμο στις Μελέσες. Αφού ετοίμασε το πεσκέσι του, πέντε οκάδες σιτάρι και ένα μεγάλο τσούκο κρασί, πήγε στην τελετή, χωρίς να υπολογίσει πως ο δρόμος περνούσε από το Νεραϊδόσπηλιο.

Αφού καλοπέρασε, καλόφαγε και ήπιε στο γλέντι που ακολούθησε, λίγο πριν τα μεσάνυχτα, πήρε το δρόμο της επιστροφής.

Γοργοφτάνοντας στο σπήλαιο άκουσε κάποιος να παίζει λύρα και άλλοι να λένε μαντινάδες. Όταν πλησίασε είδε ένα λυράρη, με σαλβάρια, να παίζει και γύρω του να χορεύουν, πεντάμορφες κοπέλες, πηδηχτό. Βλέποντας τον εκείνες του φώναξαν με το μικρό του όνομα να χορέψει μαζί τους κι αυτός δεν έχασε την ευκαιρία.

Χόρευε όλο το βράδυ και ο Γιωργάκης ήταν πανευτυχής γιατί συνορίζονταν οι κοπέλες ποια θα τον πρωτοχορέψει.

Μόλις όμως πρόβαλλε το άστρο της αυγής οι πεντάμορφες και ο λυράρης έγιναν άφαντοι. Αμέσως έλουσε τον Γιωργάκη κρύος ιδρώτας ενώ ένιωσε δυνατό πόνο στα πλευρά του.

Σκέφτηκε πως οι κοπέλες ήταν νεράιδες και τον είχαν γραντίσει. Είδε κι έπαθε να φτάσει στο σπίτι του κι έπεσε στο κρεβάτι του κάτω κόσμου.

Ο γιατρός διέγνωσε βαριά πνευμονία και τον ρώτησε γιατί κοιμήθηκε για λίγο στη ρεματιά με αποτέλεσμα να αρπάξει πνευμονία. Ο Γιωργάκης του είπε πως δεν "κοιμήθηκε" λίγο αλλά πολύ. Δυστυχώς λίγες ημέρες αργότερα άφησε την τελευταία του πνοή, αφού με τα μέσα της εποχής δεν μπορούσε ο γιατρός να τον σώσει.

Το άντρο της νεράιδας στο Αστρίτσι, σύμφωνα με τα γραφόμενα του Faure, ήταν ο σχεδόν κυκλικός βραχοσκεπής χώρος που βλέπει ανατολικά στη θέση Κάτω Βρύση.

Το δάπεδο του, καταλήγει, αριστερά, σε μια κρύπτη όπου κάποιος χωράει να μπει μέσα μόνο σκυφτός. Οι κάτοικοι του Αστριτσίου έλεγαν πως εκεί μέσα υπήρχε νερό όμως ο Γάλλος αρχαιολόγος νερό δε βρήκε.

Οι ντόπιοι πάντως έχουν να λένε ακόμα και σήμερα πως στο σημείο αυτό δεν υπήρχε μόνο μια νεράιδα, αλλά πολλές και λευκοντυμένες. Εκτός των άλλων έκλεβαν και τα ρούχα των γυναικών που κατέβαιναν στην Κάτω Βρύση για να βάλουν τη μπουγάδα τους.

Ο Paul Faure κατέγραψε επίσης πως κατά την κατασκευή δρόμου οι κάτοικοι του χωριού ανακάλυψαν σε μια κοιλότητα του βράχου, απέναντι από τη σπηλιά, πολλά αγγεία και ακόμα περισσότερα όστρακα.

Ο ίδιος, το 1959, που βρέθηκε στο Αστρίτσι, είδε όμως μόνο έναν ελληνιστικό λύχνο, ακέραιο, και μια καταμαυρισμένη πρόχου, με κατακόρυφα τοιχώματα, επιβεβαιώνοντας έτσι τον ιερό χαρακτήρα του χώρου.

(Πηγές: Paul Faure, "Ιερά σπήλαια της Κρήτης", Δήμος Ηρακλείου-Βικελαία Βιβλιοθήκη και "Το Αστρίτσι 1898-2008", Μιχαήλ Εμμ. Αλεξάκη).

Ευχαριστίες στο Σταύρο Ζαϊμάκη για την περιήγηση και τον Πολιτιστικό Σύλλογο Αστριτσίου έκδοση που μας δώρισε για την ιστορία του χωριού