Η Έπαυλη Καλλέργη στη Ρογδιά: Η μοναδική ιδιωτική κατοικία της Ενετοκρατίας που σώζεται στο Μαλεβίζι

 

Η μοναδική ιδιωτική κατοικία από την περίοδο της Ενετοκρατίας που διασώθηκε στο Μαλεβίζι, αποτελώντας ένα εξαιρετικό δείγμα της βενετροκρητικής αρχιτεκτονικής, είναι η έπαυλη των Καλλέργηδων στη Ρογδιά.

Στις μέρες μας από την επιβλητική έπαυλη στέκει όρθιο μόνο ένα τμήμα, αρκετό όμως για να καταλάβει κανείς πως ήταν στο σύνολο του το κτίσμα. Το συγκρότημα της έπαυλης εκτεινόταν στα νότια και τα ανατολικά και ήταν μάλλον τριώροφο. Η κεντρική είσοδος, μεγάλη και τοξωτή, βρισκόταν στο νοτιοδυτικό τμήμα της αυλής, κομμάτι της οποίας, μεταξύ της έπαυλης και της εκκλησίας της Παναγίας, διατηρείται μέχρι σήμερα.

Τα δυο θυρώματα της κύριας όψης προς την αυλή, δηλαδή της δυτικής, είναι πολύ νεώτερα.Στην αυλή της υπήρχε μια δεξαμενή, όπως σε όλες τις βενετικές κατοικίες, αστικές και αγροτικές.

Εσωτερικά η ευρύχωρη έπαυλη έχει αλλοιωθεί από το τσιμεντένιο μεσοπάτωμα και την κλίμακα, που οδηγεί στον πρώτο όροφο.

Τα παράθυρα του ισογείου είναι, όπως σε όλες τις αγροτικές επαύλεις της Ενετοκρατίας, μεγάλου μεγέθους, ενώ στην αστική κατοικία είναι μικρά και λειτουργούν ως φεγγίτες.

Στη βόρεια όψη όλα τα παράθυρα είναι ημικυκλικά με πώρινες λαξευτές ποδιές και με παραστάδες, με απέριττα λαξευμένα επίκρανα, χωρίς βάση.Κάτω από την ποδιά των παραθύρων του ορόφου υπάρχει ένα καμπυλόπλευρο ανάγλυφο κόσμημα με φυτική διακόσμηση, στο κέντρο του οποίου ξεχωρίζει το οικόσημο των Καλλέργηδων.

Η ίδια διακόσμηση με το οικόσημο στο κέντρο βρίσκεται και στο παράθυρο του ορόφου της δυτικής όψης. Εδώ υπάρχουν δυο παράθυρα φεγγίτες από τα οποία το ένα είναι ορθογώνιο αναγεννησιακό και το άλλο οξυκόρυφο υστερογοτθικό.

Η διαρρύθμιση του χώρου

Στις επαύλεις της περιόδου αυτής στο ισόγειο ή κατώγι, όπως λεγόταν, υπήρχαν οι αποθηκευτικοί χώροι και τα καταλύματα του υπηρετικού προσωπικού. Από πάνω, στον πρώτο όροφο, ήταν το μετζάο, που συνήθως χρησιμοποιούσε ο ιδιοκτήτης του σπιτιού για τις επαγγελματικές του δραστηριότητες. Το πόρτεγο ή ανώγι, ο χώρος υποδοχής δηλαδή των ξένων και των συγκεντρώσεων της οικογένειας βρισκόταν στον τρίτο όροφο, μαζί με το μαγειρείο, τα υπνοδωμάτια και το αποχωρητήριο.

Στην Κρήτη σε αρκετά σπίτια της Ενετοκρατίας, το μαγειρείο βρισκόταν στο μετζάο και αυτό μάλλον ίσχυε και στην έπαυλη της Ρογδιάς. Στον ίδιο όροφο εξάλλου σώζεται το τζάκι-εστία.

Η έπαυλη της Ρογδιάς, που χρονολογείται στο 16^ο αιώνα, με κριτήριο τη μορφή των παραθύρων και τη διακόσμηση τους, δεν έχει στην τοιχοποιία του ισογείου τη γνωστή καντονάδα, τη σκάρπα δηλαδή που είχαν οι αγροτικές επαύλεις του 16^ου και 17^ου αιώνα αλλά και τα γωνιακά σπίτια των αστικών κέντρων, η οποία πρόσθετε ευστάθεια και ενίσχυε την αντοχή των κτιρίων, ιδιαίτερα σε σεισμούς.

Η απουσία της καντονάδας οφείλεται ίσως στο υπόγειο που διαθέτει η έπαυλη της Ρογδιάς  και το οποίο συναντούμε σε άλλες κρητικές επαύλεις όπως στην έπαυλη De Mezzo στην Ετιά Σητείας.

Το πιο πιθανό είναι πως η έπαυλη της Ρογδιάς, που είναι κτισμένη σε έντονη κατωφέρεια, είχε καντονάδα στην ανατολική πλευρά, όπου η στάθμη ήταν χαμηλότερη με μεγάλη υψομετρική διαφορά από τη δυτική. Η ανατολική πλευρά της έπαυλης πάντως έχει καταστραφεί.

Το κτίσμα σήμερα

Η Έπαυλη των Καλλέργηδων έχει κηρυχτεί διατηρητέο μνημείο και έχει περιέλθει στην κυριότητα του Υπουργείου Πολιτισμού και Τουρισμού.

Κατά το παρελθόν στο χώρο της έχουν πραγματοποιηθεί, από την 13η Εφορεία Βυζαντινών Αρχαιοτήτων, εργασίες επισκευής και συντήρησης ώστε το μνημείο να διατηρηθεί σε καλή κατάσταση.

Το 2016 καθαρίστηκε ο χώρος που περιβάλλει την Έπαυλη, υπό την επίβλεψη της Αρχαιολογικής Υπηρεσίας, ενώ μαζεύτηκαν γκρεμισμένα οικοδομικά υλικά από τα παρακείμενα ερειπωμένα κτίσματα, τα οποία ο Δήμος Μαλεβιζίου εξασφάλισε με αγορές και παραχωρήσεις από τους ιδιοκτήτες τους.

Ωστόσο το όμορφο κτίσμα ακόμα αναμένει την πολυπόθητη αξιοποίηση του που θα το αναδείξει περαιτέρω και θα το καταστήσει σημείο αναφοράς για την περιοχή και όλο το Δήμο, μια και είναι μοναδικό.

Στο εσωτερικό της Έπαυλης, όπου μας ξενάγησε ο Μπάμπης Σαλούστρος, έγινε μια προσπάθεια τα τελευταία χρόνια ώστε να μπορούν όσοι επισκέπτονται τα Ρογδιά να μη βλέπουν μόνο ένα κουφάρι κτιρίου.

Αντικείμενα λαογραφικού και ιστορικού ενδιαφέροντος, από την προσωπική συλλογή του κ. Σαλούστρου αλλά και των κατοίκων του οικισμού, τοποθετήθηκαν στο ισόγειο και τον πρώτο όροφο.Ανάμεσα τους: φωτογραφίες ντόπιων ηρώων, όπως οι Θεοδοσάκης, Λεβεντάκης και ο Ιωάννης Κωστάκης.

Έπιπλα, στρωσίδια, αντικείμενα καθημερινής χρήσης εκτίθενται στους δυο ορόφους δίνοντας το στίγμα της ζωής σε προηγούμενες δεκαετίες.Ένας αργαλειός που στήθηκε μέσα στην Έπαυλη δίνει τη δυνατότητα εκπαίδευσης σε άτομα που το επιθυμούν κατόπιν  συνεννόησης, πάνω στην υφαντική τέχνη.

Εξωτερικά του κτίσματος οργανώνονται το καλοκαίρι διάφορες εκδηλώσεις, αναδεικνύοντας παράλληλα τόσο την Έπαυλη όσο και τον διπλανό όμορφο ναό της Παναγίας (δείτε εδώ).

 

Πηγή: "Το Μαλεβίζι από τα προιστορικά χρόνια μέχρι σήμερα", Οργανισμός Ανάπτυξης Μαλεβιζίου, 1988, Δήμος Μαλεβιζίου.