Η κρήνη του Χανδρά: Ένα μοναδικό μορφολογικά και αρχιτεκτονικά μνημείο

 

Στον οικισμό του Χανδρά βρίσκεται μια επιβλητική και ενδιαφέρουσα κρήνη, που όπως αναφέρει ο αρχαιολόγος Νίκος Παπαδάκης, ανάλογη της δεν υπάρχει αλλού στην Σητεία.

Παρότι η ανέγερση κοινοτικού καταστήματος πάνω από το μνημείο μετέβαλε αισθητικά την εικόνα του εξακολουθεί να κεντρίζει το ενδιαφέρον λόγω του τρόπου κατασκευής του αλλά και του μεγέθους του.

Η πρόσοψη της κρήνης έχει μήκος 9 μέτρα και πλάτος 6,50 μέτρα.Στην πίσω πλευρά βρίσκεται η δεξαμενή της, που σήμερα λειτουργεί ως αποθηκευτικός χώρος.

Κτισμένη από πωρόλιθους η κρήνη σχηματίζει πέντε παράλληλα τόξα με ισάριθμα τύμπανα. Οι γούρνες της είναι νεώτερες κατασκευές από τσιμέντο.

Διακοσμητικά στοιχεία δεν υπάρχουν και μόνο τα τόξα είναι διαιρεμένα σε τρείς γλυφές καμπύλες διατομής.Σιδερένιες σφήνες με στρογγυλές κεφαλές στα τύμπανα (υπάρχουν ακόμα) είχαν χρησιμότητα για το δέσιμο των ζώων, που προφανώς ποτίζονταν στην κρήνη.

Η στοά στην πρόσοψη του μνημείου πλαισιώνεται από διπλή ανοικτή τοξοστοιχία, η οποία πατά σε τρείς αψιδοστάτες.

Η χρονολόγηση της κρήνης του Χανδρά παρουσιάζει δυσκολία καθώς δεν διασώζονται ιστορικές μαρτυρίες. Οι κάτοικοι του οικισμού θεωρούν πως είναι βενετσιάνικη.

Συγκρινόμενη, μορφολογικά και κατασκευαστικά, με άλλες κρήνες της Σητείας, που ανάγονται στην Ενετοκρατία, βλέπουμε πως υπάρχουν ομοιότητες με τη λεγόμενη βενετσιάνικη κρήνη των Πεύκων αλλά ταυτόχρονα διατηρεί το βασικό χαρακτηριστικό των οθωμανικών κρηνών,την ύπαρξη δηλαδή τόξου στην πρόσοψη, το οποίο όμως συναντάται και σε ενετικές κρήνες.Επίσης η τοξοστοιχία της είναι συχνό χαρακτηριστικό  σε υδατοδεξαμενές ενετικών φρουρίων και στρατώνων.

Οι διαφορές πάντως, τόσο από τις ενετικές όσο και από τις οθωμανικές κρήνες, είναι περισσότερες από τις ομοιότητες, με σημαντικότερη αυτή της παρουσίας των πέντε παράλληλων τόξων στην πρόσοψης, στοιχείο που δίνει στο μνημείο μια μοναδικότητα.

Όπως μας είπε ο Νίκος Τσαγκαράκης, το νερό που τροφοδοτούσε τη δεξαμενή της κρήνης του Χανδρά έφθανε με φυσική ροή μέσω κουτούτων από την περιοχή Παλιά Βρύση, η οποία αξιοποιούνταν πριν από την έλευση των Ενετών.

Το νερό αφότου κυλούσε από τις βρύσες στις γούρνες κατέληγε στον παρακείμενο πλάτανο που η παράδοση θέλει να έχει ηλικία άνω των 700 ετών (ενδεχομένως να επρόκειτο όμως για παλαιότερο δέντρο από τον πλάτανο που βλέπουμε σήμερα στο σημείο).

Δυστυχώς για το μνημείο το 1947 επιλέχθηκε ώστε επάνω του να στεγαστεί το κοινοτικό κατάστημα του Χανδρά, που σήμερα αποτελεί αισθητική παραφωνία, την οποία οι σύγχρονοι κάτοικοι του οικισμού αναγνωρίζουν. Όμως, δεν μπορούν να κάνουν κάτι πλέον για να την αλλάξουν.

 

(Πηγή: «Οι κρήνες της Σητείας Ενετοκρατία-Τουρκοκρατία-Αυτονομία-Ένωση», Νίκου Παπαδάκη, 1992)