Ένας άγνωστος Νεομάρτυρας του 19ου αιώνα ο δημοσιογράφος Θωμάς Πασχίδης

 

Λόγιος, εκπαιδευτικός, αγωνιστής και δημοσιογράφος, ο Θωμάς Πασχίδης, γεννημένος στα 1836 στα τουρκοκρατούμενα Γιάννενα, δολοφονήθηκε το 1890 στο Φεζάν της Λιβύης, γιατί αρνήθηκε να αλλαξοπιστήσει.

Ήταν μια μορφή με κύριο χαρακτηριστικό την ευγένεια και τον αγνό ενθουσιασμό για κάθε τι το σχετικό με το Γένος και την  πίστη των πατέρων μας.

Για την Κρητική Επανάσταση του 1866, ο Πασχίδης διέθεσε ολόκληρη την περιουσία του και επί πλέον έκανε εράνους, δημοσιογράφησε, έγραψε ποιήματα.

Πνευματικός απόγονος του Εθνομάρτυρα Ρήγα απέβλεπε σε μια παμβαλκανική συνεργασία. Χαρακτηριστικό είναι ότι ανατύπωσε το φύλλο της Χάρτας του Ρήγα με την επιπεδογραφία της Κωνσταντινούπολης. Συνήθιζε να λέει ότι "η σωτηρία της Ανατολής έγκειται εν τω συνδέσμω των Ανατολικών λαών".

Την πολεμική του συγκέντρωναν τόσο οι μεγάλες δυνάμεις όσο και η Τουρκία, που επιβουλεύονταν την ελληνική ανεξαρτησία οι πρώτες, ενώ η δεύτερη κρατούσε  υπόδουλα ελληνικά  και βαλκανικά εδάφη.

Όταν όμως ο Πανσλαβισμός πήρε σάρκα και οστά κι ο Πασχίδης διαπίστωσε τα ύπουλα σχέδιά του, με γνώμονα πάντοτε το εθνικό μας συμφέρον, στράφηκε προς τη Δύση εκθέτοντας την επικίνδυνη τροπή των πραγμάτων και ζητώντας να "εξυπνήση πλέον και να θεραπεύση όσα η ακρισία και η αδικία αυτής κακά διεπράξατο".

Για να υποστηρίζει τις θέσεις του ταξίδευε ο ίδιος συχνά στο εξωτερικό και εξέδωσε σημαντικά για την εποχή βιβλία. Στο πλαίσιο της εθνικής του δράσης πρέπει να τοποθετηθεί και η λειτουργία το 1871 στο Βουκουρέστι Ελληνικού Εκπαιδευτηρίου από τον Πασχίδη.

Στην εφημερίδα του, "Ίρις", δημοσίευσε έκκληση προς τους 'Έλληνες γονιούς να εγγράψουν τα παιδιά τους στο ελληνικό σχολείο λαμβάνοντες "μέτρα ίνα μη επί πλέον εκφυλίζωνται τα τέκνα των εις ξένα σχολεία, ένθα η ελληνική γλώσσα είναι προγεγραμμένη, ή διδάσκεται λίαν παρέργως, ώστε να μη μανθάνεται ουδέποτε...".

Δεν πρέπει εξ' άλλου, να παραλειφθεί η αναφορά της αρθρογραφίας του για την αρπαγή της μοναστηριακής περιουσίας στη Ρουμανία, όπου τα μοναστήρια της Ηπείρου είχαν πολλά μετόχια, για την ισότητα των γυναικών, που κατά τον Πασχαλίδη μόνο με τον Ελληνικό Χριστιανισμό "ήταν δυνατό να τελειοποιηθεί" για τη δημιουργία ελληνικού ναυτικού, στην οποία έπρεπε να συμβάλλουν και οι ομογενείς της Ρουμανίας, για τα εθνικά δίκαια της Μακεδονίας και της Ηπείρου.

 

Όλη αυτή η δραστηριότητα ήταν επόμενο να επισύρει σοβαρές συνέπειες αφού μάλιστα ο Πασχίδης από το 1882 μεταφέρει τη δράση του στην καρδιά της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας την Κωνσταντινούπολη, όπου θα μπορούσε να πει κανείς ότι πολλαπλασίασε τους αγώνες του.

Εκεί τον συνέλαβαν οι Τούρκοι με ψεύτικη καταγγελία του διαβόητου Απ. Μαργαρίτη.Ήδη οι Τουρκικές αρχές ήταν σφόδρα ενοχλημένες από τη δράση του κι έτσι τους δόθηκε η κατάλληλη αφορμή. Από εδώ και πέρα αρχίζει το στάδιο του μαρτυρίου του Πασχίδη, που τελικά θανατώθηκε στο Φεζάν ομολογώντας ως την ύστατη πνοή του την πίστη του στον Ιησού Χριστό.

Άφθονα δημοσιεύματα στον αθηναϊκό τύπο μας πληροφορούν για τις άθλιες συνθήκες παραμονής του στις φυλακές της Πόλης. Διαδοχικά τον έκλεισαν στη Διεύθυνση της Αστυνομίας Σταυροδρομίου, στο Σεράϊ Γαλατά, και στις ειρκτές, τα ανήλιαγα μπουντρούμια της Πόλης, όπου κλονίστηκε σοβαρά η υγεία του.

Βασανιστήρια, ανακρίσεις, κακομεταχείριση τον είχαν σωματικά εξουθενώσει, όχι όμως ψυχικά. Ως την στιγμή που παρέδωσε το πνεύμα του, το ορθόδοξο φρόνημά του παρέμεινε ακλόνητο και η αγωνιστική του διάθεση ακμαία.

 Κορυφαίοι πολιτικοί στη Βουλή ζήτησαν την απελευθέρωσή του. Ο Θ. Δεληγιάννης επέκρινε τον Υπουργό Εξωτερικών Δραγούμη για τον όλο χειρισμό της υποθέσεως από ελληνικής πλευράς.

Στις 12 Φεβρουαρίου 1889, ο Θωμάς Πασχίδης μαζί με τον συγκρατούμενό του Ν. Φιλιππίδη, Δρα Φιλοσοφίας, που τελικά επέζησε και του οφείλουμε την πιο σημαντική μαρτυρία για τη θανάτωσή του, καθώς, και με τον μικρότερο αδελφό του Κων. Πασχίδη, που συνελήφθη μόνο επειδή ήταν αδελφός του Θωμά, στάλθηκαν με το ατμόπλοιο "Χασάν -πασάς" στην Αφρική μέσω Σμύρνης, Χίου, Χανίων, Σούδας, Χανίων.

Στις 26 Φεβρουαρίου τον έκλεισαν στις φυλακές της Βεγγάλης, που όμως δεν ήταν ο τελικός προορισμός του.Στις 24 Μαρτίου τον μεταφέρουν στην Τρίπολη, όπου ανακρίθηκε από τον βαλή.

Κάποια στιγμή ο Φιλιππίδης είδε τον συνεξόριστό του Πασχίδη μπρος στη μεγάλη αίθουσα του Διοικητηρίου "ποιούντα το σημείον του σταυρού, ενώ εισήγετο σε αυτήν.

Από την Τρίπολη οδηγήθηκε στο Φεζάν, όπου ήταν εκτοπισμένοι 23 ακόμη Έλληνες, τους οποίους σύμφωνα με δημοσίευμα της "Ακρόπολης" βασάνιζαν για να αλλαξοπιστήσουν.

Η σημασία του δημοσιεύματος αυτού είναι πολύ μεγάλη, γιατί περιλαμβάνει κι ένα ιδιόγραφο σημείωμα του ίδιου του Θωμά Πασχίδη. Ιδού τι ο ίδιος γράφει για τους εγκάθειρκτους εκεί Έλληνες:

"Δέκα άλλοι, ομοίως Μακεδόνες... , απέθανον σπαραξικάρδιον θάνατον, άνευ ουδεμιάς περιθάλψεως, άνευ φαρμάκων, άνευ ιατρού και άνευ ιερέως, προς τελευταίαν παραμυθίαν και μετάδοσιν του Κυριακού δείπνου τουλάχιστον κατά την ώρα της εις Κύριον εκδημήσεως αυτών, ως κύνες δε τινές άνευ χριστιανικής ταφής ριφθέντες εις την άμμον έξω της πόλεως, διότι οι ενταύθα Άραβες θεωρούσιν ως βέβηλον το ενταφιάζειν τους χριστιανούς. Τρεις δε άλλοι... συλληφθέντες και καταδικασθέντες ως λησταί απεστάλησαν εις τας ειρκτάς του Φεζάν, ένθα εκβιασθέντες εις εξισλαμισμόν περιετμήθησαν από δειλίαν ονομασθέντες Σουλεϊμάν, Σαΐντ και Μεχμέτης.

Και ούτω εκ των 23 και μόνων ενταύθα καθειρχθέντων χριστιανών 11 ακμαίοι την ηλικίαν εν διαστήματι 6  μηνών ετελεύτησαν, τρεις εξισλαμίσθησαν βία, οι δε λοιποί μη ενδόσαντες υπέστησαν απεριγράπτους αικισμούς και κακώσεις...".

Για τον εαυτό του γράφει τα εξής εξαιρετικά ενδιαφέροντα:

"Ο Θωμάς Α. Πασχίδης (ετών 54), αρχαίος δημοσιογράφος, επειδή εδημοσίευσε προ ετών διάφορα εν αλλοδαπή βιβλία, συνελήφθη εν Βυζαντίω, ένθα ειργάζετο ως συντάκτης της εφημερίδος "Επιθεώρησις" και εγκαθείρχη επίσης χωρίς να δικασθή! Ανακριθείς δε μόλις μετά πεντάμηνον φρικτήν κάθειρξιν ενώπιον είδους ανακριτικής τινός επιτροπίας, ομοίως εκ Τούρκων μόνον συγκειμένης, και εγκλεισθείς επί τρεις έτι μήνας εν Κων/πόλει, ανήχθη είτα εις τας ειρκτάς του Φεζάν, αφού κατά το μακρόν της οδοιπορίας διάστημα επί ένα και ήμισυ μήνα τουτέστιν, υπέστη ανήκουστα δεινά, όπως αποκατάσταση της πολυτίμου ημών Χριστιανικής πίστεως ήδη δε κατακείμενος και ούτος εις οπήν θυρίων ημιθανής, άνευ ενδυμάτων, άνευ τροφής, άνευ θερμάνσεως μώλωψι δε και πληγαίς κατάστικτος ένεκα των παντοειδών κακουχιών και βασάνων".

 

Σύμφωνα με μαρτυρία του Φιλιππίδη, τον οποίο επιχείρησαν να φονεύσουν μαζί με τον Πασχίδη "δια γνωστών εις τους Άραβας μέσων εξαγριώσαντες τας καμήλους, αι οποίαι ετίναξαν κάτω αμφοτέρους" (τους μετέφεραν στις 5 Ιουλίου στη Μούρζανη με τη συνοδεία ενός χωροφύλακα, δύο άλλων συνοδών και με άγριες καμήλες, χωρίς χαλινάρια), "ήκουεν τους Άραβας οίτινες εξεβίαζον τον αείμνηστον Πασχίδην να εξωμόση".

Αυτό συνέβη στο χωριό Ικούτοβα, όπου τους οδήγησαν τραυματισμένους από την πτώση, μετά εξάωρη οδοιπορία. Εκεί "την πρωΐαν παρουσιάζεται Άραψ τις και λέγει ότι ο γέρων (έτσι τον είχαν καταντήσει) Πασχίδης ούτε κινείται ούτε ομιλεί πλέον, ενώ η υγεία του δεν ήτο εις τοιούτον κρίσιμον σημείον".

Οι Τούρκοι βέβαια επεχείρησαν να εμφανίσουν τη θανάτωσή του ως φυσικό θάνατο. 

Ο Φιλιππίδης, αν και βαριά τραυματισμένος τελικά απελευθερώθηκε και επέζησε για να περιγράψει ως εξής το μαρτύριο του Θωμά Πασχίδη:

"Ο Πασχίδης είχε πληγωθεί πολύ  ελαφρύτερα από εμένα αλλά οι αιμοδιψείς Άραβες τηρώντας πιστά στην εντολή της εν  Μούρζουτι δολοφονικής απόφασης του Μουτασερίφη, τον δολοφόνησαν άγρια. Άκουσα μάλιστα μέσα από τα καλάμια που χώριζαν την καλύβα να του προτείνουν εξισλαμισμό αλλά ο Πασχίδης με ιερή φρίκη απώθησε τις άτιμες προτάσεις τους λέγοντας "Ο Μωάμεθ είναι ψευδοπροφήτης, μόνον ο Ιησούς Χριστός είναι αληθής". Αυτά ήταν τα τελευταία λόγια του  

Το κείμενο βασίστηκε σε ομιλία του Ιωάννου Χατζηφώτη στο συνέδριο για τους Έλληνες Νεομάρτυρες 1453 - 1821 που έγινε το Λιδωρίκι, 29-30 Μαΐου 1997