Ο Άγιος Γεώργιος ο Βαγιωνίτης στο Καστρί Βιάννου-Η ιστορία και οι παραδόσεις του

Κατηφορίζοντας προς το Καστρί της Βιάννου συναντάμε, αριστερά στο δρόμο, το ναό του Αγίου Γεωργίου του Βαγιωνίτη ο οποίος τιμάται με μεγάλο πανηγύρι κάθε χρόνο στις 23 Απριλίου ή τη Δευτέρα του Πάσχα εφόσον η μεγάλη γιορτή της Χριστιανοσύνης πέσει, χρονικά, αργότερα.

Η περιοχή όπου είναι κτισμένος είναι κατάφυτη με ελιές, μυρτιές, μπανανιές, χαρουπιές, λεύκες κι άλλα δέντρα. Σε απόσταση 200 μέτρων, βορειοδυτικά, υπάρχει η Φλέγα, μια παμπάλαια πηγή όπου την ημέρα γιορτής του Αγίου Γεωργίου τελείται αγιασμός και στήνεται το πανηγύρι προς τιμήν του Αγίου.

Ο ναός του Αγίου Γεωργίου είναι ένα μονόχωρο κτίσμα στο οποίο βλέπουμε διάφορες οικοδομικές φάσεις με την πρώτη να χρονολογείται στη Β Βυζαντινή περίοδο. Παλιότερα ήταν καμαροσκεπής όμως η σκέπη του, που ήταν σε κακή κατάσταση, αντικαταστάθηκε με μπετόν.

Στη θέση αυτή, αναφέρει ο αρχαιολόγος Ιωάννης Ηλ. Βολανάκης είχε κτιστεί μικρός πύργος-παρατηρητήριο για έλεγχο της περιοχής με ισόγειο και όροφο. Αργότερα που ο πύργος γκρεμίστηκε το ισόγειο μετατράπηκε σε ναό κι από τον πύργο σώζονται μόνο τα σκαλοπάτια που βλέπουμε.

Στο δυτικό τμήμα της βόρειας εξωτερικής πλευράς του ναού σχηματίζεται ένα τυφλό αψίδωμα ενώ στο ανατολικό τμήμα υπάρχουν τα απομεινάρια της λίθινης σκάλας του πύργου.

Ωστόσο ο συγγραφέας και καταγόμενος από την περιοχή Αντώνης Εμμ. Στιβακτάκης αναφέρει πως τόσο στο βόρειο τοίχο του ναού όσο και στο νότιο τα κτίσματα που βλέπουμε είναι αντιστηρίγματα που προστέθηκαν μεταγενέστερα από την κτίση του ναού για την ενίσχυση και υποστήριξη του αρχικού κτίσματος, κι όχι απομεινάρια πύργου.

Εσωτερικά ο ναός φέρει στην οροφή του ενισχυτικό τόξο ενώ είναι φανερό πως ήταν κατάγραφος. Ο Ιταλός αρχαιολόγος G. Gerola κατά το πέρασμα του από την περιοχή, στις αρχές του 20ου αιώνα, τον κατέγραψε ως τοιχογραφημένο.

Δυστυχώς σήμερα λίγα τμήματα των τοιχογραφιών σώζονται, κι αυτά σε κακή κατάσταση, φθαρμένα από ανθρώπινες παρεμβάσεις.Στη βόρεια πλευρά του διακρίνονται απομεινάρια από παραστάσεις των μαρτυρίων του Αγίου Γεωργίου (βρασμός, λάκκος με τον ασβέστη).

Παρά τις φθορές στον τοιχογραφικό του διάκοσμο οι ειδικοί εκτιμούν πως ήταν έργα καλής ποιότητας, φιλοτεχνημένα κατά τον 14ο αιώνα, με έντονες επιδράσεις από την κλασικίζουσα νοοτροπία της βυζαντινής τέχνης της εποχής των Πλαιολόγων (1261-1453 μ.Χ).

Το πανηγύρι και οι παραδόσεις

Σε έγγραφο του Δουκικού αρχείου του Χάνδακα, του 1327, αναφέρεται η κατανομή σε δυο μερίδια της περιουσίας του ευγενούς Johani Cornaro ο οποίος διατηρούσε μεγάλη περιουσία στο Χόνδρο αλλά και στον οικισμό Βαγιωνίτη από τον οποίο πιθανόν να πήρε και την ονομασία του ο ναός του Αγίου Γεωργίου.

Την άποψη αυτή ενισχύουν μαρτυρίες παλιών κατοίκων της περιοχής για ερείπια κτισμάτων γύρω από το ναό, των οποίων οι πέτρες σταδιακά αφαιρέθηκαν για να φτιαχτούν άλλα σπίτια και μετόχια τριγύρω.

Παλιά το πανηγύρι του Αγίου Γεωργίου του Βαγιωνίτη διαρκούσε τρείς ημέρες. Λύρες, ασκομαντούρες, και ντόπιοι τραγουδιστές γέμιζαν με τις μουσικές και τα τραγούδια τους τον τόπο ενώ οι πανηγυριώτες χόρευαν διαρκώς διακόπτοντας μόνο για εσπερινούς και λειτουργίες.

Λέγεται πως τον Άγιο Γεώργιο το Βαγιωνίτη τιμούσαν και σέβονταν και οι Οθωμανοί κάτοικοι του Χόνδρου κάνοντας μάλιστα στη χάρη του και τάματα.

Η λαική παράδοση αναφέρει πως κάποια στιγμή στην παρακείμενη Φλέγα, που είχε υπό την προστασία του ο Άγιος Γεώργιος, εμφανίστηκε ένα τρομερό θηρίο που τρομοκράτησε τους κατοίκους και έγινε αφορμή να στερέψει η πηγή.

Αυτή την αδικία δεν μπορούσε φυσικά να ανεχθεί ο Άγιος που παρενέβη και με μια κονταριά έκοψε το λαιμό του θηρίου και απάλλαξε την περιοχή από την παρουσία του. Μάλιστα γι' αυτό το θαύμα υπάρχει σε χονδριγιανή παραλλαγή και το γνωστό τραγούδι για τον Άγιο Γεώργιο που σκοτώνει το δράκοντα.

(Πηγές : "Τα βυζαντινά μνημεία του Χόνδρου Βιάννου Κρήτης", του Δρ. Ιωάννου Ηλ. Βολανάκη και Νέα Χριστιανική Κρήτη-Επιστημονική Περιοδική Έκδοση Ιεράς Μητροπόλεως Ρεθύμνης και Αυλοποτάμου, 2011-2012, Αντώνιος Εμμ. Στιβακτάκης, «Παλαιοί Τοιχογραφημένοι Ναοί στο Χόνδρο Βιάννου-Ιστορία και Παράδοση»).