Αύγος Καβουσίου: Η κοιλάδα με τα μετόχια, τα ξωμονάστηρα, τα φαράγγια και τις πηγές

 

Αναπόσπαστο στοιχείο του Κρητικού τοπίου είναι οι μικροί ορεινοί οικισμοί που δημιουργήθηκαν στην πάροδο του χρόνου ως δορυφόροι σε κεφαλοχώρια του νησιού.

Του Λεωνίδα Κουδουμογιαννάκη

Στον ορεινό όγκο του Καβουσίου, στο Δήμο Ιεράπετρας, υπάρχουν πολλοί μικροί οικισμοί που φτιάχτηκαν, για να στηρίξουν τις αγροτικές καλλιέργειες και την κτηνοτροφία, κοντά σε πηγές νερού.

Στα ανατολικά του χωριού, μεταξύ του βουνού Καψά, Αζιλακιά και  Κλήρου υπάρχει μια φυσική κοιλάδα,η Αύγος, που ακόμα και σήμερα είναι ένας επίγειος παράδεισος. Ένας τόπος που οι Καβουσανοί δεν άφησαν πατουμαχιά γης που μην την εκμεταλλευτούν.

Διαμόρφωσαν πεζούλες με αμπέλια ακόμα και στα πιο δύσβατα σημεία. Εκμεταλλεύτηκαν το νερό των πηγών για παραγωγή κηπευτικών. Κτίσανε μάντρες και μιτάτα πάνω από τις καλλιεργήσιμες εκτάσεις, βόσκοντας τα αιγοπρόβατα τους μέχρι τις κορφές των βουνών. 

Παντού σε αυτά τα μέρη θα βρεις στεγασμένα πατητήρια κυρίως στην ερειπωμένη σήμερα Τραπέζα. Με ντόπια πέτρα έκτισαν τα μετόχια για τη διαμονή τους, την αποθήκευση των καρπών και τον σταυλισμό των ζώων τους.

Οι μαγατζέδες όπως λέγονται (μικρό ορεινό σπίτι ή αποθήκη με πατητήρι), κτισμένοι σε αρμονία με το φυσικό περιβάλλον, λιτοί, σε μικρό μέγεθος, στα μέτρα και στις βασικές ανάγκες των ανθρώπων, δημιούργησαν αυτό που λέμε μετόχια. Ήθελαν να είναι ο ένας δίπλα στον άλλο για ασφάλεια και συντροφιά. 

Αργότερα το ελληνικό κράτος το 1961, αναγνώρισε τα μετόχια ως οικισμούς της Κοινότητας Καβουσίου με τις ιστορικές τους ονομασίες Παναγία, Μέλισσες, Σόπατα και Τραπέζα. Δέκα χρόνια αργότερα το 1971 κατάργησε ως οικισμούς τα Σόπατα και την Τραπέζα. Το 1986 οριοθέτησε τους οικισμούς Παναγία και Μέλισσες και καθόρισε τους όρους δόμησης σε αυτούς.

Σήμερα οι μαγατζέδες λέγονται παρεόσπιτα γιατί ναι ο χώρος που μαζεύονται παρέες για να απολαμβάνουν το καλό φαγητό, την μουσική και την ξεκούραση.  

Σημαντικά φαράγγια που ξεκινούν από την κορυφή του βουνού Κλήρος (υψ. 1329 μ.) διαμορφώνουν το τοπίο. Στην βορειοανατολική πλευρά του Κλήρου βρίσκεται το φαράγγι Φουρναράς με αλλεπάλληλες καταβάσεις και με 17 καταρράκτες. Είναι τελείως ξερό, με απότομες κλίσεις, με κάθετα τοιχώματα από συμπαγή ασβεστόλιθο και μεγάλη υψομετρική διαφορά στο τέλος του.

Συνεχόμενο είναι το φαράγγι Πρινοπόταμος με καταρράκτες και έξοδο νοτιοδυτικά του οικισμού της Τραπέζας. Η κοίτη αυτού του φαραγγιού συνεχίζεται και διασχίζει την κοιλάδα της Αύγου. Στον τερματισμό της συναντά κάθετα την κοίτη του φαραγγιού του Μέσωνα, πενήντα μέτρα πριν την έξοδο του.

Στην κοίτη αυτής της ρεματιάς υπάρχουν δυο μεγάλες πηγές νερού. Η πηγή "Μέσα Βρύση" από την οποία αρδεύονται οι καλλιέργειες και πιο χαμηλά η πηγή "Σαβανέλι" απ’ όπου υδρεύεται και το χωριό από τις αρχές της δεκαετίας του 1950.  Στην περιοχή υπάρχουν αρκετά μικρά σπήλαια, σπηλαιώδεις κοιλότητες και βάραθρα.

Άφησα τελευταία τα ξωμονάστηρα που οικοδομήθηκαν την περίοδο της Βενετοκρατίας. Σήμερα σώζονται μόνο τα Καθολικά τους. Το πρώτο που συναντάς είναι του Αγίου Πνεύματος (του 1590). 

Στο κέντρο της Αύγου η Αγία Ειρήνη (του 1410/11) με σπάνιες τοιχογραφίες. Στη γειτονιά των Σφακιώτηδων ο Άη Γιάννης (του 15ου-16ου αιώνα).  

Στον οικισμό Παναγία, στα μέσα του 19ου αιώνα, οικοδομήθηκε πάνω σε λείψανα μεγαλιθικής οικίας ναός αφιερωμένος στο Γενέσιο της Θεοτόκου.