Ο ερειπωμένος Κατελιώνας κοντά στο Χανδρά Σητείας-Ήταν ακμαίο χωριό με εκατοντάδες οικογένειες

Ο Κατελιώνας ήταν από τα πιο πολυάνθρωπα χωριά της Σητείας την περίοδο της Ενετοκρατίας, όπως αναφέρει ο Στέργιος Σπανάκης, και μάλιστα οι απόγονοι όσων έζησαν εκεί είχαν ακούσει ιστορίες ακόμα και για 12 εκκλησίες εντός του οικισμού, ενδεικτικό στοιχείο του μεγέθους του.

Σήμερα βέβαια το χωριό έχει ερημώσει και μόνο οι δυο ναοί του, που στέκουν σε καλή κατάσταση, αποτελούν στις γιορτές τους ένα καλό λόγο για να αποκτήσει και πάλι ζωή ο Κατελιώνας. Είναι παράξενο αλλά μέσα στο ίδιο χωριό ο ένας ναός του Αγίου Δημητρίου ανήκει στην ενορία της Ζήρου και ο δεύτερος, της Αγίας Τριάδας, που συναντάμε σε απογραφή των ορθόδοξων εκκλησιών το 1637 υπάγεται στη Σίτανο.

Να σημειώσουμε πως ο ναός του Αγίου Δημητρίου, όπως και της Αγίας Τριάδας, συγκαταλέγεται ανάμεσα στους πέντε ναούς που καταγράφηκαν στον οικισμό το 1637. Μάλιστα ο Ιταλός αρχαιολόγος G. Gerola κατά το πέρασμα του από τον Κατελιώνα τον περιέγραψε ως τοιχογραφημένο με τις τοιχογραφίες του να καλύπτουν όλη την επιφάνεια μέχρι το πέτρινο τέμπλο του. Δυστυχώς οι τοιχογραφίες δεν διασώθηκαν κατά την ανακαίνιση του κτίσματος από την ενορία Ζήρου.

Ο οικισμός είναι κτισμένος σε υψόμετρο 570 μέτρων, περίπου 3,5 χιλιόμετρα βορειοανατολικά του Χανδρά.

Όταν ο βρετανός πλοίαρχος και χαρτογράφος Τ. Σπράτ πέρασε από την περιοχή, το 1851, βρήκε να κατοικούν εκεί 6-8 οικογένειες μουσουλμάνων. Μάλιστα έτυχε θερμής φιλοξενίας σε μια απ αυτές και περιέγραψε την εμπειρία στο βιβλίο του (ΔΕΙΤΕ ΕΔΩ).

Μέχρι τη δεκαετία του 1980, που ερήμωσε εντελώς, κάποιοι ντόπιοι γεωργοί και κτηνοτρόφοι διέμεναν, κυρίως τους μήνες Μάρτιο και Απρίλιο, για να κάνουν τις δουλειές τους.

Οι παλιοί έλεγαν πως ο Κατελιώνας είχε στην ακμή του εκατοντάδες οικογένειες, 12 εκκλησίες και 4 παπάδες. Όμως, λένε, το χωριό καταστράφηκε από σεισμό και σταδιακά εγκαταλείφθηκε.

Σε ότι αφορά στην ονομασία του ο Μιχάλης Καταπότης αναφέρει πως προέρχεται από το ενετικό Castellina ενώ θεωρεί ότι στη θέση όπου βρίσκεται υπήρχε η αρχαία πόλη Δραγμός.

Και ο αρχαιολόγος Νίκος Π. Παπαδάκης συσχετίζει το όνομα του με το Καστέλλο. Όπως αναφέρει, αρχαίες επιτύμβιες επιγραφές, λάρνακες και άφθονα όστρακα θεμελιώνουν την άποψη ότι εκεί προϋπήρχε αρχαίος οικισμός. Την αρχαιολογική σημασία του χώρου σημειώνει και η Teresa Wroncka, το 1959.

Ο Σπανάκης προσθέτει πως το τοπωνύμιο μάλλον οφείλεται στο επώνυμο των οικιστών Κατέλος. Επρόκειτο για μια μεγάλη οικογένεια από το Ναύπλιο, την οποία οι Ενετοί εγκατέστησαν στην Κρήτη και κυρίως στο οροπέδιο του Λασιθίου μετά την άλωση της Πελοποννήσου το 1979 από τους Τούρκους, λόγω των υπηρεσιών που τους είχε προσφέρει.

Γραπτές αναφορές στον οικισμό βρίσκουμε από τον Barozzi το 1577, από τον Καστροφύλακα, ως Catteliona, το 1583 και από το Βασιλικάτα, ως Categliona, το 1630.Στην τουρκική απογραφή του 1671 δεν αναφέρεται καν ούτε στην αιγυπτιακή του 1834.

Οι Οθωμανοί που κατοίκησαν εκεί, σύμφωνα με όσα περιγράφει ο Στέργιος Σπανάκης, ονομάζονταν από τους χριστιανούς Παπαδόχουσοι.

Στα Σητειακά ο Εμ. Αγγελάκης γράφει πως οι Ενετοί κάτοικοι του Κατελιώνα εγκατέλειψαν το χωριό ύστερα από επιδρομή των Τούρκων και οι λίγοι που απέμειναν εκεί τούρκεψαν μαζί με τον παπά του χωριού, γι αυτό τους αποκαλούσαν Παπαδόχουσους.

Επισκεφθείτε και κάντε like στη σελίδα μας στο facebook για να βλέπετε όλα τα θέματα E-storieskritis