Ο βυζαντινός ναός της Αγίας Παρασκευής στα Ξεράμπελα Καβουσίου

 

Σε μια όμορφη, ορεινή και κατάφυτη τοποθεσία, λίγο πριν τον υστερομινωικό οικισμό του Βροντά, που ονομάζεται Ξεράμπελα, είναι κτισμένη η εκκλησία της Αγίας Παρασκευής.

Τα οικιστικά υπολείμματα που βλέπουμε στο σημείο ανήκουν στο μικρό μοναστικό συγκρότημα που λειτούργησε εκεί.

Ο ναός της Αγίας Παρασκευής είναι μονόχωρος και καμαροσκεπής και είναι φανερό από το ερειπωμένο τμήμα που βλέπουμε νότια του πως ο αρχικός αρχιτεκτονικός του τύπος ήταν διαφορετικός απ' αυτόν που βλέπουμε σήμερα.

Σε άγνωστο χρόνο ένα μεγάλο τμήμα του ναού κατέρρευσε και σε δεύτερη φάση, αντί να αποκατασταθεί στον αρχικό αρχιτεκτονικό του τύπο, προστέθηκε  σχεδόν το μισό από το κτίσμα που υφίσταται σήμερα δίνοντας του επιπλέον μήκος, το οποίο βλέπουμε από το σφενδόνιο ως τη δυτική είσοδο.

Στο παλιότερο τμήμα του ναού διασώζονται σπαράγματα τοιχογραφιών που μαρτυρούν πως υπήρξε στο σύνολο του αγιογραφημένος. Δυστυχώς όμως οι παραστάσεις καλύφθηκαν από ασβεστοεπιχρίσματα που δεν έχουν αφαιρεθεί ώστε να αποκαλυφθούν οι μορφές που κρύβονται πίσω από τα στρώματα ασβέστη. Έτσι δεν μπορεί να υπάρξει και ακριβής χρονολόγηση τους αν και με βάση την εικόνα που παρουσιάζουν πολλοί άλλοι τοιχογραφημένοι ναοί της περιοχής εκτιμάται πως κι εδώ μιλάμε για τοιχογραφίες του τέλους του 14^ου αιώνα με αρχές του 15^ου αιώνα.

Σε μικρή απόσταση από τη βορειοδυτική γωνία του ναού βλέπουμε ένα αρκοσόλιο (ταφικό μνημείο) παραχωμένο κατά ένα μεγάλο τμήμα του μέσα στο χώμα. Εκεί ενδεχομένως έχουν ταφεί κτήτορες του μοναστηριού ή σημαντικά πρόσωπα που συνδέονται με το μονύδριο.

Την ύπαρξη μικρής μονής στην περιοχή επιβεβαιώνει πάντως συμβολαιογραφική πράξη του νοταρίου και ιερέα το Καβουσίου π. Ανδρέα Γαλανού με χρονολογία Μάιο του 1619. Σε αυτήν αναφέρεται ότι ο Ενετός Άρχοντας Ανδρέας Μουδάτζος παραχωρεί το μοναστήρι της Αγίας Παρασκευής, που πριν ήταν γυναικείο, στο μοναχό Νικήτα Ρουσοψείρη, γιο του Γιώργη, και λίγα χρόνια αργότερα, στις 5 Απριλίου 1625, στο Μάρκο Σκορδίλη.

Χρόνια πολλά αφότου το μοναστήρι στα Ξεράμπελα σταμάτησε να λειτουργεί και τα κτίσματα του εγκαταλείφθηκαν κάτοικοι της περιοχής πρόσθεσαν δωμάτια διαμορφώνοντας κοντά στο ναό μικρά μετόχια, όπου περνούσαν όσο διάστημα απαιτούνταν για να ολοκληρώσουν τις αγροτικές τους εργασίες.

Πίσω από το Ιερό του ναού της Αγίας Παρασκευής βλέπουμε μια ακόμα από τις δεκάδες αιωνόβιες ελιές του Καβουσίου που αποτελούσαν σήμα κατατεθέν και σε όλους τους παλιούς ναούς του οικισμού.

Κατά το παρελθόν, όπως διηγούνται οι κάτοικοι του Καβουσίου, ο ναός της Αγίας Παρασκευής ήταν το επίκεντρο ενός εκ των πιο σπουδαίων καλοκαιρινών πανηγυριών για τον τόπο τους.

Οι μετοχάρηδες από τα Ξεράμπελα έφερναν καλάθια μια λιάτικα σταφύλια, που μόλις είχαν αποκτήσει γλυκιά γεύση, και τα μοίραζαν στους πιστούς φροντίζοντας γενικότερα για την φιλοξενία και το κέρασμα τους.

Δυστυχώς σήμερα ο τόπος έχει εγκαταληφθεί, αμπέλια δεν υπάρχουν στις παρακείμενες πεζούλες και μόνο η μνήμη της μεγάλης γιορτής διατηρείται ζωντανή αν και οι Καβουσανοί δεν παραλείπουν την ημέρα που γιορτάζει η Αγία Παρασκευή, δηλαδή στις 26 Ιουλίου, να την επισκεφθούν και να την τιμήσουν.