Ο βυζαντινός ναός της Αγίας Παρασκευής στα Σείσαρχα Μυλοποτάμου και η μακρά ιστορία του

Στον Επάνω Μυλοπόταμο, στην αγκαλιά του Ψηλορείτη, βρίσκεται ένα μικρό χωριό, οικισμός των Ανωγείων θα λέγαμε, τα Σείσαρχα (γράφονται και ως Σίσαρχα).Μοιάζει, με το πράσινο που το περιβάλλει, σαν μια όαση στο άγριο τοπίο του βουνού.

Σε κεντρικό σημείο μέσα στον οικισμό ξεχωρίζει η εκκλησία της Αγίας Παρασκευής. Εξωτερικά ο ναός δεν προκαλεί κάποια ιδιαίτερη εντύπωση, καθώς η πέτρα του έχει καλυφθεί από σοβά, όμως στο εσωτερικό του δεν μπορεί να μη θαυμάσει κανείς το όμορφο ξυλόγλυπτο τέμπλο και τις εικόνες του.

Υπολογίζεται πως ο ναός κτίστηκε τον 10ο αιώνα για να καλύψει τις ανάγκες των πρώτων οικιστών του, των οικογενειών Χαρωνίτη και Κουβίδη.Το αρχικό κτίσμα έφερε τοιχογραφικό διάκοσμο, λιγοστά σπαράγματα των οποίων σώζονται απλά για να μαρτυρούν πως κάποτε η εκκλησία ήταν τοιχογραφημένη.

Στην Αγία Παρασκευή υπήρχαν και πολλές παμπάλαιες εικόνες που δυστυχώς μετά τον πόλεμο θεωρήθηκαν φθαρμένες και παλιές, γι αυτό καταστράφηκαν, από ανθρώπους που δεν γνώριζαν την αξία τους, και αντικαταστάθηκαν από καινούργιες.

Οι ιστορίες για τα θαύματα της

Οι κάτοικοι των Σεισάρχων έχουν να λένε πως η Αγία Παρασκευή τους είναι θαυματουργή και έχουν να διηγούνται γι’ αυτή αρκετές ιστορίες.

Κάποιες απ αυτές περιγράφει στο βιβλίο του «Τα Σαρχιανά-Διηγήματα και Μελέτες» ο Βασίλης Γ. Χαρωνίτης.

Το πρώτο περιστατικό διαδραματίζεται στην Τουρκοκρατία. Ένα τμήμα Οθωμανών ιππέων φτάνει στα Σείσαρχα, που ωστόσο έχουν εγκαταλείψει οι κάτοικοι τους ειδοποιημένοι για το κακό που έρχεται. Αφού περιπλανιούνται στα σοκάκια του χωριού ο επικεφαλής των ιππέων ετοιμάζεται να μπει καβαλάρης μαγαρίζοντας την εκκλησία της Αγίας Παρασκευής.

Μόλις όμως το άλογο του είναι έτοιμο να πατήσει το κατώφλι του ναού ο ιππέας του βγάζει ένα βογκητό και πέφτει νεκρός. Ένας Σαρχιανός που από μεγάλη απόσταση έβλεπε το σκηνικό σήκωσε το ντουφέκι του και πυροβόλησε. Να τον σκότωσε από τόσο μακριά; Κανείς δεν ξέρει. Μετά απ’ αυτό πάντως οι Οθωμανοί μάζεψαν το νεκρό τους κι όπου φύγει φύγει.

Ένα καλοκαίρι επισκέφθηκε τα Σείσαρχα ένας βιβλιοδέτης που πήγαινε από χωριό σε χωριό και στάχωνε εκκλησιαστικά βιβλία. Η τιμή που είπε στο επίτροπο της εκκλησίας του οικισμού δεν μπορούσε να καλυφθεί από τα πενιχρά έσοδα του ναού κι έτσι έφυγε.

Αμέσως μετά μετέβη στην Αξό όπου διανυκτέρευσε. Το βράδυ είδε τον ύπνο του την Αγία Παρασκευή που τον μάλωσε επειδή αρνήθηκε να σταχώσει τα βιβλία του ναού της. Την πρώτη φορά δεν έδωσε σημασία όμως η Αγία τον ενόχλησε και δεύτερη και τρίτη φορά. Τα ξημερώματα ξέπνοος έτρεξε στα Σείσαρχα και ζήτησε να πάρει τα βιβλία για να τα σταχώσει δωρεάν.

Το τέμπλο του ναού

Το ξυλόγλυπτο τέμπλο του μικρού μονόχωρου ναού της Αγίας Παρασκευής έχει πλάτος 3,60 μέτρα και αποτελείται από πάνω από 70 κομμάτια.

Είναι άγνωστος ο ξυλογλύπτης που το φιλοτέχνησε ενώ δεν ξέρουμε πότε τοποθετήθηκε στο ναό. Εκτιμάται πάντως, με βάση κάποια χαρακτηριστικά του, πως πρέπει να φτιάχτηκε τον 19ο αιώνα.

Το βημόθυρο, όπου έχουν ζωγραφιστεί οι Απόστολοι Πέτρος και Παύλος, προέρχεται από το νεκροταφειακό ναό της Αγίας Παρασκευής Ανωγείων.

Σε γενικές γραμμές το εν λόγω τέμπλο μπορεί να χαρακτηριστεί ως πολύ κακής ποιότητας λόγω του πλούτου των θεμάτων και των συμβολισμών τους. Κυρίως όμως λόγω του βάθους των σκαλισμάτων του, πράγμα που απαιτούσε πολύ χρόνο και προσοχή από τον άγνωστο καλλιτέχνη του.

Το Δωδεκάορτο

Το Δωδεκάορτο που κοσμεί το τέμπλο σώζεται αυτούσιο. Κι εδώ δε γνωρίζουμε τον καλλιτέχνη όμως φαίνεται ότι όλες οι εικόνες είναι ζωγραφισμένες από τον ίδιο ζωγράφο.

Όμοιες, λαϊκότροπες φόρμες και ενιαία χρωματική κλίμακα διέπει και τις 12 εικόνες. Αν κοιτάξει κανείς από κοντά το Δωδεκάορτο θα παρατηρήσει μια εμμονή του καλλιτέχνη στις λεπτομέρειες.

Ο ναός της Αγίας Παρασκευής υπάγονταν εκκλησιαστικά στην ενορία του Αγίου Γεωργίου Ανωγείων. Από το 1972 υπάγεται στη νέα ενορία που δημιουργήθηκε , του Αγίου Δημητρίουμ Μετοχίου και Αγίας Παρασκευής Σεισάρχων. Έχουν γίνει αρκετές προσπάθειες και επαφές ώστε να καθαιρεθεί ο σοβάς εξωτερικά του ναού και να αναδειχθεί η πέτρα με την οποία έχει κτιστεί, όμως μέχρι τώρα δεν έχουν καρποφορήσει

Στο ναό κράτησαν αιχμαλώτους οι Γερμανοί

Ο ναός αυτός είναι στενά συνυφασμένος με την ιστορία του χωριού και για ένα ακόμα λόγο.

Στο εσωτερικό του έκλεισαν οι Γερμανοί τον Αύγουστο του 1944 αιχμαλώτους από τα γύρω χωριά τους οποίους εκτέλεσαν στις 22 εκείνου του μηνός.

Οι Ναζί έφτασαν στην περιοχή των Ανωγείων στις 13 Αυγούστου τα μεσάνυχτα. Έξανάγκασαν τα γυναικόπεαια να αποχωρήσουν, και άρχισαν τις λεηλασίες και τις καταστροφές στα σπίτια.

Από τα Σείσαρχα πήραν τα σπίτια των κατοίκων και υποχρέωσαν τα γυναικόπαιδα να εγκατασταθούν σε υπόγεια και αποθήκες για να στρατοπεδεύσουν εκείνοι στις κατοικέις τους .

Μάζεψαν μετά αιχμαλώτους από Σάρχο, Αίμονα, Δαμαβόλου, Καμαριώτη, Πενταμόδι και τους ανάγκασαν να τους βοηθήσουν κουβαλώντας όσα αφαιρούσαν από τα σπίτια, τα οποία με φοτηγά έστελναν στο Ηράκλειο. Τους αιχμαλώτους το βράδυ τους έκλειναν στην Αγία Παρασκευή και τους φρουρούσαν.

Όταν τελείωσαν τις λεηλασίες είπαν στους κατοίκους πως η δουλειά τους τέλειωσε και την επόμενη ημέρα θα τους απελευθέρωναν. Όμως αντί αυτού άρχισαν να τους βγάζουν ένα ένα από το ναό και να τους πηγαίνουν σ' ένα κοντινό ρέμα όπου τους σκότωναν. Ήταν 22 Αυγούστου του 1944. Στη μνήμη τους αργότερα κατασκευάστηκε μνημείο στον οικισμό.

(Ευχαριστίες στον κ.Λευτέρη Χαρωνίτη για το υλικό που μας απέστειλε και έγινε η βάση άντλησης πληροφοριών για το ναό)