Το Σιναϊτικό μοναστήρι της Παναγίας Σπηλιώτισσας εντός του φαραγγιού στον Άγιο Βασίλειο

 

Η μονή της Παναγίας Σπηλιώτισσας, στον Άγιο Βασίλειο του Δήμου Αρχανών Αστερουσίων, λειτουργεί σήμερα ως μετόχι της Μονής Σινά.

Απέχει περίπου 22 χιλιόμετρα από το Ηράκλειο και είναι κτισμένη σε μια καταπράσινη λαγκαδιά, μέσα σε ένα μικρό φαράγγι, σε ένα τόπο γεμάτο θρησκευτικές μνήμες.

Τεράστια πλατάνια και πυκνή βλάστηση κρύβουν το μοναστήρι το οποίο λειτουργεί ως γυναικείο εδώ και περίπου τέσσερις δεκαετίες και στις μέρες μας  φροντίζεται από δυο μοναχές.

Πολύ κοντά του βρίσκεται ο παλιός μονόχωρος ναός του Αγίου Ιωάννη,με θαυμάσιες βυζαντινές τοιχογραφίες του 1291 και με σωζόμενη μια εξαιρετική κτητορική επιγραφή-δείγμα διατήρησης της βυζαντινής συνείδησης στην Ενετοκρατούμενη Κρήτη.

Ο αγιογράφος και ο αφιερωτής του συγκεκριμένου ναού δεν αναγνωρίζουν την ενετική κυριαρχία θεωρώντας βασιλιά τους το βυζαντινό αυτοκράτορα Ανδρόνικο Παλαιολόγο.

Σε απόσταση 300 μέτρων από τον Άγιο Ιωάννη είναι κτισμένο το μοναστήρι. Στη μικρή αυτή διαδρομή αυτή βλέπουμε την παλιά κρήνη από την οποία έπαιρνε νερό η μονή. Μάλιστα κατά το παρελθόν το νερό της θεωρούνταν ιαματικό.

Είναι δε χαρακτηριστικό πως απ' αυτό μόνο επέλεγαν να πίνουν οι Τούρκοι πασάδες του Ηρακλείου.

Η Σπηλιώτισσα είναι δομημένη πάνω στην πλαγιά του λόφου ενώ ο κεντρικός ναός της φτιάχτηκε μέσα στη σπηλιά, υποδηλώνοντας παλιές λατρευτικές συνήθειες και ενδεχομένως αρχαία λατρεία στον ίδιο χώρο.

Το σπήλαιο της μονής Σπηλιώτισσας καταγράφεται ως λατρευτικό κέντρο από την εποχή του Βυζαντίου.Πριν από το 1500 είχε μάλιστα τοιχογραφηθεί και ίχνη τοιγραφιών μπορεί να διακρίνει κανείς και σήμερα.

Κατά την Ενετοκρατία φέρεται να ανήκε στην οικογένεια των ευγενών Falier, ενώ στα τέλη του 16ου αιώνα βρίσκουμε εκεί τον λόγιο Ιωάννη Μορεζίνο, ο οποίος διετέλεσε και διευθυντής της Σιναΐτικης Σχολής της Αγίας Αικατερίνης στον Χάνδακα.

Ο χαρακτηρισμός Σπηλιώτισσα είναι ένα από τα πλέον γνωστά επίθετα που αποδίδεται στη Θεοτόκο λόγω του χώρου λατρείας της. Μέσα στη σπηλιά λέει η παράδοση πως βρέθηκε η εικόνα της Παναγίας που έγινε αιτία να διαμορφωθεί εκεί ο ναός της.

Στο μικρό ναό με τον ελάχιστο φωτισμό από τα καντήλια και τα κεριά δημιουργείται ένα μυσταγωγικό περιβάλλον, το οποίο ενισχύει και ο τόπος όπου είναι κτισμένος, μέσα στην καρδιά του φαραγγιού, την είσοδο του οποίου συναντάμε στο Χουδέτσι.

Η μονή ήταν έδρα επισκόπου κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας ενώ αργότερα αποδόθηκε στη Μονή Σινά προκειμένου να μην καταστραφεί και διαλυθεί από τους Οθωμανούς. Το 1866 υπέστη μια σημαντική ανακαίνιση ενώ σήμερα βλέπουμε τα κτίσματα της να καταλαμβάνουν τρία διαφορετικά επίπεδα στο λόφο. Γιορτάζει στις 15 Αυγούστου.

(Αντλήθηκαν πληροφορίες από την έκδοση Βυζαντινές Εκκλησίες και Μοναδστήρια της Κρήτης, Νίκου Ψιλάκη, εκδόσεις Καρμάνωρ)