Το οθωμανικό τζαμί που υπήρχε στην πλατεία του Χανδρά Σητείας-Είχε κτιστεί πάνω σε χριστιανικό ναό

Στον οικισμό του Χανδρά στη Σητεία, στη θέση όπου σήμερα βρίσκεται η πλατεία με τα καφενεδάκια και τη σκιερές μουριές, κάποτε υπήρχε μια εκκλησία, η οποία φέρεται να μετατράπηκε σε τζαμί από τους Οθωμανούς που κατοίκησαν στην περιοχή.

Λένε κάποιοι πως αυτή η εκκλησία ήταν αφιερωμένη στον Άγιο Νικόλαο ωστόσο υπάρχει και η εκδοχή της αφιέρωσης της στην Αγία Αικατερίνη. Ο Ερρίκος Σκουλούδης μεταφέρει στο βιβλίο του διήγηση του ιερέα Λεμπιδάκη που αναφέρει πως στο χωριό υπήρχαν δυο ερείπια εκκλησιών, το ένα πιο μέσα στον οικισμό και το άλλο στην πλατεία. Το ένα ανήκε στον Άγιο Νικόλαο και αυτό της πλατείας στην Αγία Αικατερίνη.

Ο ίδιος συγγραφέας σημειώνει πως δυο χρόνια μετά την ολοκληρωτική κατάληψη της Κρήτης από τους Οθωμανούς με αυτοκρατορική διαταγή ανεγέρθηκε το πρώτο μουσουλμανικό τέμενος στην επαρχία Σητείας, στο Χανδρά, ο οποίος πρέπει να ήταν διοικητικό κέντρο εκείνη την περίοδο.

Για την κάλυψη των θρησκευτικών αναγκών τους οι μουσουλμάνοι και συγκεκριμένα ο μετέπειτα ιεροδίκης του Χάνδακα Μουσταφά έκτισε αρχικά, με δικά του έξοδα, στο Χανδρά ένα μικρό μετζίτι, ένα μικρότερο δηλαδή από το σύνηθες τέμενος ή προσευχητάριο. Ο Μουσταφά μάλιστα πρέπει να έμενε κι εκείνος στο Χανδρά κι όταν ανέλαβε τη θέση του ιεροδίκη θυμήθηκε πως έπρεπε να κτίσει ένα κανονικό τέμενος εκεί. Έτσι με έγκριση και διαταγή του Σουλτάνου το μετζίτι του Χανδρά μετατράπηκε σε τέμενος με την προσθήκη άμβωνα.

Στα Ιστορικά Λαογραφικά Στοιχεία του Χανδρά, του Σταύρου Ι. Δαμουλάκη, αναφέρεται μια κάπως διαφορετική εκδοχή. Μετά την κατάληψη του Χάνδακα από τους Οθωμανούς μοιράστηκε η Κρήτη σε διακριθέντες αξιωματικούς και η περιοχή του Χανδρά παραχωρήθηκε στο Μεμέταγα, ο οποίος όμως επέλεξε να κατοικήσει στο Σεράγιο της Ετιάς.

Όταν ολοκληρώθηκε η κατάληψη και της Σητείας από τους Οθωμανούς ο στρατός τους προχώρησε προς το Χανδρά και έξω από το χωριό, στη θέση Λιβάδι, ο Ιμάμης τους διάβασε το αυτοκρατορικό φιρμάνι μέσω τους οποίου επιβλήθηκε στους χριστιανούς κατοίκους κεφαλικός φόρος δέκα γρόσια ανά άτομο το χρόνο.

Στη συνέχεια οι Οθωμανοί μπήκαν στο Χανδρά και μετέτρεψαν το ναό του Αγίου Νικολάου, που υπήρχε στη σημερινή πλατεία του οικισμού σε τζαμί. Πρώτη τους δουλειά ήταν να αναπέμψουν ντοά (προσευχή) στον Αλλάχ μέσα στο ναό που έκτοτε έγινε δικός τους χώρος λατρείας.

Κάθε Παρασκευή μαζεύονταν οι μουσουλμάνοι των κοντινών χωριών κι έκαναν εκεί μαζί με τους αγάδες την προσευχή τους.Οι κάτοικοι του Χανδρά που διατήρησαν την πίστη τους κατέστρεψαν το τζαμί το 1897 ενώ σκότωσαν τον Χότζα της περιοχής, στη θέση Μεγαρλίκεια, δυτικά του Χανδρά.

Το 1895 πάντως με βάση την περιγραφή του Νικολάου Ι. Παπαδάκη, σε κείμενο εκδόθηκε το 1998 από τον Οργανισμό Ανάπτυξης Σητείας, υπήρχε πράγματι εκεί τζαμί: «Διερχόμεθα δια λιθοστρώτου οδού και προ του μουσουλμανικού Τεμένους (τζαμιού), το οποίον μαρτυρεί την ενταύθα διαμονήν ποτέ πολλών μουσουλμάνων. Σήμερον δεν υπολείπεται τιμήν ο Χότζας μετά τις ολιγομελούς οικογένειάς του».

Κατά το πέρασμα του από το Χανδρά το 1850 ο βρετανός χαρτογράφος Τ. Σπραττ δεν αναφέρεται σε τζαμί αλλά περιγράφει πως βρήκε το χωριό μισοερειπωμένο, σαν τον Κατελιώνα (ΔΕΙΤΕ ΕΔΩ).

Είχε βρει τους κατοίκους σε φάση που έκτιζαν ένα νέο ναό, δεν αναφέρει ποιον αλλά ίσως εννοεί το σημερινό καθεδρικό του χωριού, τον Τίμιο Σταυρό (ΔΕΙΤΕ ΕΔΩ)

Περίπου 20-30 άνδρες κουβαλούσαν πέτρες για να φτιάξουν το κτίσμα που οι τοίχοι του τότε υψώνονταν λίγα πόδια από το έδαφος. Όπως έγραψε: « Ξανάκτιζαν μια από τις εκκλησίες του χωριού, ερειπωμένη πάνω από 30 χρόνια. Γέροι και νέοι, ιερωμένοι και λαϊκοί είχαν γίνει όλοι για την περίσταση οικοδόμοι και κτίστες, υπό την επίβλεψη ενός πρωτομάστορα που είχαν προσλάβει. Κουβαλούσαν μεγάλες πέτρες από κάποιο μακρινό ερείπιο ή μετέφεραν τη λάσπη για το κτίσιμο. Ήταν ένα ενδιαφέρον θέαμα. Όταν τελείωνε η μέρα αφιέρωναν με ζήλο μισή ώρα προσωπικής εργασίας στη θρησκεία τους. Παρ όλο που κάποιοι φαίνοταν ότι δεν μπορούσαν να δουλέψουν ούτε καν για τη συντήρηση τους, όμως κι αυτοί κουβαλούσαν το φορτίο τους, αν και καταπονούνταν ακόμα ότι όταν σήκωναν μια μικρή πέτρα»

Να σημειώσουμε πως με βάση το Δαμουλάκη όταν κατέλαβαν οι Οθωμανοί το Χανδρά ζούσαν εκεί μόλις 29 κάτοικοι ενώ στη γειτονική Βόιλα 17. Η θέση όπου βρίσκεται ο Χανδράς ήταν προνομιακή κι έτσι επί Τουρκοκρατίας άκμασε και πληθυσμιακά. Αργότερα με το ξέσπασμα της ελληνικής επανάστασης στο χωριό ζούσαν 5 μουσουλμανικές οικογένειες και 12 χριστιανικές.

(Πηγές: Ερρίκου Π. Σκουλούδη, "Δημώδεις Παραδόσεις, Θρύλοι, Ιστορίες, Αρχαίοι Μύθοι, Παραμύθια από την περιοχή Πραισού Σητείας και την ευρύτερη περιφέρεια της, Έκδοση Πολιτιστικού Συλλόγου Πραισού, 2010, και "Ιστορικά Λαογραφικά Στοιχεία του Χανδρά", Σταύρου Ι. Δαμουλάκη)