Ο υπόγειος λαξευτός θάλαμος στην Ακρόπολη Α της Αρχαίας Πραισού και η λατρεία της θεάς Κυβέλης

Ο αρχαιολογικός χώρος της Πραισού στη Σητεία έχει πολλά και σπουδαία ακόμα να μας αποκαλύψει καθώς ένα μεγάλο μέρος του δεν έχει ανασκαφεί και μελετηθεί.

Βρίσκεται περίπου 13 χλμ. νότια της Σητείας και 2 χλμ. βόρεια του οικισμού Νέα Πραισός (πρώην Βαβέλοι). Η αρχαία πόλη εκτεινόταν στο χώρο δύο γειτονικών λόφων που ονομάζονται «Ακρόπολη Α» και «Ακρόπολη Β» ενώ ένα τρίτο ύψωμα, νότια των πρώτων, ο επονομαζόμενος «Βωμός-Λόφος» ή «Ακρόπολη Γ» φιλοξενούσε ένα σημαντικό ιερό. Νοτιοανατολικά του τελευταίου βρισκόταν τα νεκροταφεία της πόλης ενώ νότια του οικισμού υπήρχαν περιαστικά ιερά.

Στην Ακρόπολη Α της Αρχαίας Πραισού, ψηλά στον ευδιάκριτο λόφο, έχει ανασκαφεί ένας σχεδόν υπόγειος λαξευτός θάλαμος που χρονολογήθηκε στους ύστερους κλασικούς έως ελληνιστικούς χρόνους.

Στην πρόσοψη διακρίνεται το θυραίο άνοιγμα, ένας μικρός φεγγίτης και μιας ατελής κόγχη.Εσωτερικά ο θάλαμος έχει κυρτή οροφή και είναι ξεκάθαρο πως ήταν επιχρισμένος με ερυθρωπό κονίαμα.

Στο τοίχωμα του θαλάμου, απέναντι από την είσοδο, υπάρχουν τρεις λαξευτές κόγχες σαν ράφια. Ο χώρος αυτός φαίνεται να είχε εντοπιστεί πριν από τους αρχαιολόγους από αρχαιοκάπηλους που προφανώς έχουν αφαιρέσει μεγάλης αξίας αντικείμενα. Ωστόσο στον πρόδομο και το μεγάλο αποθηκευτικό χώρο παραπλεύρως του θαλάμου εντοπίστηκαν σημαντικά ευρήματα από τα οποία οι αρχαιολόγοι συμπεραίνουν ότι ο λαξευτός θάλαμος και οι δυο βοηθητικοί του χώροι ανήκαν σε ιερό, όπου μάλιστα οι Πραίσιοι λάτρευαν γυναικεία θεότητα με νυχτερινές-μυστικιστικές τελετουργίες.

Ειδικότερα, σε γωνίες του προδόμου και πάνω σε λαξευτό θρανίο βρέθηκαν τοποθετημένα, το ένα μέσα στο άλλο, θυμιατήρια που στο εσωτερικό τους έφεραν ίχνη καύσης.

Στον ίδιο χώρο εντοπίστηκε λεκανίδα-πύραυνος με διακόσμηση γυναικείων κεφαλών και ίχνη καύσης στο εσωτερικό της.

Ακόμα βρέθηκε ένας αλτήρας από μόλυβδο σε σχήμα αστραγάλου με σιδερένιο έμβολο. Εκτιμάται πως ήταν αφιέρωμα στη θεότητα που προσέφερε κάποιος νικητής αγώνων άλματος σε ανάμνηση της νίκης του.Ο αλτήρας βοηθούσε τον αθλητή στη διαδικασία του άλματος αλλά χρησίμευε και στην εκγύμνασητου.

Στον αποθηκευτικό χώρο, παραπλεύρως του θαλάμου, βρήκαν οι αρχαιολόγοι θησαυρό 22 αργυρών νομισμάτων, μαζί με ένα μικρό κομμάτι ύφασμα. Τα νομίσματα χρονολογούνται στον 4^ο και 3^ο αιώνα π.Χ και είναι διάφορες κοπές: Πραισού, Κνωσού, Πολυρρήνιας, Κυρήνης, Κνίδου.

Το ειδώλιο της Κυβέλης όπως παρουσιάζεται στο Αρχαιολογικό Μουσείο Σητείας

Η θεά Κυβέλη

Το σπουδαιότερο εύρημα όμως ήταν ένα ειδώλιο της Κυβέλης των αρχών του 5^ου αιώνα π. Χ. Η θεά κάθεται σε μεγάλο θρόνο με βραχίονες διακοσμημένους με ρόδακες. Φέρει χιτώνα και φρυγικό σκούφο, κρατά φιάλη και πουλί ενώ στα γόνατα της είναι ξαπλωμένο ένα λιοντάρι. Πρόκειται για τη μοναδική παράσταση της Κυβέλης με φρυγικό σκούφο που μαρτυρεί την καταγωγή της.

Η λατρεία της Κυβέλης, της μητέρας των θεών, ξεκίνησε από την Ανατολή, από όπου θεωρείται ότι εισήχθηκε στην Πραισό, πιθανόν μέσω Μιλήτου που ήταν σύμμαχος της. Λόγω της Κρητομινωικής Ρέας-Μεγάλης Μητέρας, που λατρευόταν στο Λόφο του Βωμού της Πραισού από τον 8^ο ή 7^ο αιώνα π.Χ, η λατρεία της Κυβέλης βρήκε πρόσφορο έδαφος και διατηρήθηκε ως τους ελληνιστικούς χρόνους, χωρίς να υποστεί μεγάλες αλλαγές όπως συνέβη στον υπόλοιπο ελλαδικό χώρο.

Ο υπόγειος θάλαμος με τις λαξευτές κόγχες παραπέμπει στους τόπους λατρείας της Μεγάλης Μητέρας στη Φρυγία του 7^ου αιώνα π. Χ ,όπου λάτρευαν τη θεά σε βουνά, σε χώρους με λαξευτές κόγχες μέσα από τις οποίες θεωρούσαν πως έβγαινε από το βουνό και έκανε «τα επιφάνεια της».

(Πηγή Υπουργείο Πολιτισμού, Αρχαιολογικό Μουσείο Σητείας)