Ο αρχαιολογικός χώρος στο Παλαίκαστρο Σητείας και ο περίφημος κούρος του

 

Στο βορειότερο άκρο της ανατολικής ακτής της Κρήτης, στην περιοχή της Σητείας, υπάρχει ένας μινωικός οικσμός, που ήκμασε κατά την διάρκεια της Υστερομινωικής περιόδου (1550-1220 π.Χ.).

Ωστόσο αποκαλύφθηκαν στην περιοχή και λείψανα της Πρωτομινωικής και Μεσομινωικής εποχής (3000-1550 π.Χ.), κυρίως νεκροταφεία, που περιλαμβάνουν καλά δομημένα "οστεοφυλάκια" αλλά και ερείπια αρκετά μεγάλων κατοικιών. 

H πεδιάδα του Παλαικάστρου, όπου βρισκόμαστε, κατοικήθηκε καθ'όλη την Eποχή του Xαλκού. H πρώτη εγκατάσταση, που χρονολογείται στο 2900 π.X. περίπου (ΠΜ Ι), ήταν αρκετά μικρή σε έκταση και πληθυσμό. 

Mόνο τρία κτήρια της έχουν ανασκαφεί, ένα στο Kαστρί και δύο στο Pουσσόλακκο. Σταδιακά ο πληθυσμός αυξήθηκε και περί το 1900 π.X. (την εποχή δηλαδή των πρώτων ανακτόρων στην Kνωσό και τη Φαιστό) στην περιοχή του Pουσσόλακκου, στο Παλαίκαστρο, βρίσκουμε μεγάλη καλοσχεδιασμένη πόλη, που διατηρούσε επαφές με την Aίγυπτο και τη Mικρά Aσία, μεταξύ άλλων.

Γύρω στο 1760 π.X. η πόλη καταστράφηκε από σεισμό. Aκολούθησε περίοδος αναδόμησης και ευημερίας, που έληξε με νέο καταστροφικό σεισμό και πλημμύρες (ίσως το 1628 π.X). Όμως η πόλη ανέκαμψε και πάλι. Πλούσιοι έμποροι έχτισαν ωραία ευρύχωρα σπίτια, τις αποθήκες των οποίων γέμισαν με περίτεχνα κεραμικά και λίθινα αγγεία, και άφησαν πίσω τους πινακίδες Γραμμικής A, τεκμήρια των συναλλαγών τους.

 

Tο τέλος της περιόδου αυτής σηματοδοτεί η έκρηξη του ηφαιστείου της Θήρας που προκάλεσε σεισμούς και βροχή στάχτης με καταστροφικές συνέπειες. H πόλη ξαναχτίστηκε, ακολούθησαν όμως ταραγμένα χρόνια. 

Στις αρχές του 15ου αιώνα π. Χ (Yστερομινωική IB περίοδος) σημειώθηκαν πυρκαγιές, που πιθανώς να οφείλονταν σε εχθροπραξίες, ενώ καταστροφές έπληξαν ολόκληρη την Kρήτη. Το Παλαίκαστρο, σε αντίθεση με άλλες πόλεις, ανέκαμψε. H αναδόμηση της πόλης διήρκησε έναν αιώνα περίπου  και μολονότι υπάρχουν ενδείξεις για πυρκαγιά, περί το 1370 π.X.  η ζωή συνεχίστηκε. 

Κοντά στο 1300 π.X. το Παλαίκαστρο χτυπήθηκε από νέο σεισμό και στη συνέχεια μοιάζει να εγκαταλείφθηκε σταδιακά. O πληθυσμός εγκαταστάθηκε για ένα διάστημα στο Kαστρί, όμως μέχρι το τέλος του 12ου αιώνα π.X. εγκατέλειψε οριστικά την παράκτια πεδιάδα για την ασφάλεια των γειτονικών βουνών.

Στα βορειοανατολικά μιας από τις συνοικίες της αρχαίας πόλης, που συναντάμε στην περιοχή, βρέθηκε το ιερό του Δικταίου Διός που ανήκε διοικητικά στην πόλη ΄Ιτανο. Η λατρεία σε αυτό ήταν συνεχής από τους Γεωμετρικούς χρόνους (8ος αιώνας π.Χ. ) έως τη Ρωμαϊκή κατάκτηση. Φαίνεται πως το ιερό λεηλατήθηκε και καταστράφηκε από φανατικούς Χριστιανούς στα τέλη του 4ου μ.Χ. αιώνα.

 

Στην περιοχή Ρουσόλακκος, όπου βρίσκεται η μινωική πόλη, έγιναν συστηματικές ανασκαφικές έρευνες από τον Άγγλο αρχαιολόγο R. C. Bosanquet και συνεχίσθηκαν το 1906 από τον R.M. Dawkins, μέλη και οι δύο της Αγγλικής Αρχαιολογικής Σχολής.

Κατά το Β΄ Παγκόσμιο πόλεμο καταστράφηκαν ορισμένες από τις συνοικίες που είχαν ανασκαφεί, ενώ πολλές καταστροφές προξένησε μηχανικός εκσκαφέας αργότερα. 

Στη χρονική περίοδο 1965-66 έγινε ανασκαφική έρευνα σε συνοικία της πόλης και στον γειτονικό λόφο Καστρί. Το 1986 άρχισαν ξανά ανασκαφικές εργασίες από την Αγγλική Αρχαιολογική Σχολή

Η ανακάλυψη του Κούρου

O Kούρος του Παλαικάστρου είναι ένα χρυσελεφάντινο ειδώλειο νεαρού άνδρα που φιλοτεχνήθηκε με εξαιρετική ευαισθησία και προσοχή στη λεπτομέρεια. Σήμερα είναι το πρώτο εύρημα που μπορούμε να θαυμάσουμε μπαίνοντας στο Αρχαιολογικό Μουσείου της Σητείας.

Bρέθηκε σπασμένος και καμμένος, θύμα της μεγάλης πυρκαγιάς των αρχών του 15ου αιώνα π.X., με τα κομμάτια του διάσπαρτα μέσα σε κτίριο, που πιθανώς λειτουργούσε ως ιερό, και στο γειτονικό δρόμο. Tο ειδώλιο ήταν φτιαγμένο από ελεφαντοστό (σώμα), φύλλα χρυσού (σανδάλια, ζώμα), σερπεντινίτη (μαλλιά), ορεία κρύσταλλο (μάτια), ξύλο και μπλε υαλόμαζα (βάση). 

Oνομάστηκε "Kούρος" διότι θεωρείται ότι σχετίζεται με τον Κούρο του ύστερου Ύμνου και γιατί, όπως οι αρχαϊκοί Kούροι, εμπνέεται από τη μακρόχρονη παράδοση των αιγυπτιακών μορφών, που στέκουν "σφιγμένες" με προτεταμένο το ένα πόδι.

Πηγή: Υπουργείο Πολιτισμού και palaikastro.com