Παναγία η Πρωτοσεπτεμβριανή στο Καβούσι-Δίπλα σε Μινωική εγκατάσταση και με εκπληκτική θέα

 

Μέσα στο ιερό άλσος του Καβουσίου και σε κοντινή απόσταση από την περίφημη μνημειακή ελιά, αλλά και πάνω στο δρόμο που οδηγεί το σπουδαίο αρχαιολογικό χώρο του Αζοριά, είναι κτισμένη η εκκλησία της Παναγίας της Πρωτοσεπτεμβριανής ή Παναγίας στο Σκαλί.

Πρόκειται για ένα μονόχωρο και καμαροσκεπή ναό χρονολογημένο μεταξύ του 14^ου και του 16^ου αιώνα, με βάση την αρχιτεκτονική του και τα εντοιχισμένα πινάκια στο δυτικό τοίχο, πάνω από το θύρωμα.

Επί Τουρκοκρατίας στο σημείο όπου βλέπουμε το ναό λειτουργούσε νεκροταφείο. Εδώ μαρτυρείται και η λειτουργία μικρής μονής.

Το διάστημα 1988-1996 πραγματοποιήθηκε επιφανειακή αρχαιολογική έρευνα στην περιοχή από τον αρχαιολόγο Donald C. Haggis,  ο οποίος εντόπισε κεραμική και οικοδομικά κατάλοιπα εγκατάστασης που χρονολογήθηκε μεταξύ του 2.100-1.450 π. Χ.

Σε απόσταση 100 μέτρων ανατολικά του ναού βρέθηκαν κατάλοιπα κτισμάτων που έδειξαν συνεχή κατοίκηση από τη Μινωική μέχρι και την Οθωμανική περίοδο.

Η εκκλησία της Παναγίας πανηγυρίζει την 1^η Σεπτεμβρίου κατά τη γιορτή της Ινδίκτου, δηλαδή της εκκλησιαστικής Πρωτοχρονιάς, αλλά και της Σύναξης της Παναγίας Παμμακαρίστου, της ομώνυμης  Μονής της Κωνσταντινούπολης, η εικόνα της οποίας φυλάσσεται στον πατριαρχικό ναό του Αγίου Γεωργίου στην Πόλη.

Με την εκκλησία αυτή συνδέονται και διάφοροι θρύλοι με πιο γνωστό αυτό της κρυμμένης χρυσής καμπάνας, τον οποίο συναντάμε και σε άλλες περιοχές της Κρήτης. Αυτό που πρέπει πάντως να επισημάνουμε είναι πως το σημείο όπου είναι κτισμένη η εκκλησία διαθέτει μια εκπληκτική θέα προς τον κόλπο του Καβουσίου, με τη νήσο Ψείρα να ξεχωρίζει στο βάθος.