Νέα Πραισός-πρώην Βαβέλοι: Το χωριό της Σητείας που ξαφνιάζει με την ομορφιά του

Η Νέα Πραισός είναι από εκείνα τα χωριά της Σητείας που αν περπατήσεις στα στενά σοκάκια του δεν το ξεχνάς εύκολα.

Δεν είναι μόνο η βαριά ιστορία που κουβαλά, καθώς γύρω του απλώνεται ένας σπουδαίος αρχαιολογικός χώρος, αλλά είναι και η ίδια η ταυτότητα και η εικόνα του χωριού που ξαφνιάζει ευχάριστα.

Το παλιότερο όνομα του ήταν Βαβέλοι, το οποίο από κάποιους θεωρείται πως είχε αρχαίες ρίζες αν και είναι πιθανότερο, σύμφωνα με τον Ερρίκο Σκουλούδη, να προέρχεται από οικογένεια Ενετών εποίκων (Vavelli ή Vevelli). Ανάμεσα στα χωριά της Τούρμας της Σητείας κατά τον 14^ο αιώνα αναφέρεται πάντως και το όνομα Vavelli.

Αργότερα εμφανίζεται ως φέουδο της καθολικής και στην συνέχεια ορθόδοξης εβραϊκής οικογένειας των Σαλαμόνε.

Μικτοί πληθυσμοί ντόπιων και εξελληνισμένων Ενετών το κατοικούσαν την περίοδο της Ενετοκρατίας ενώ τα πρώτα χρόνια της Τουρκοκρατίας μεγάλος αριθμός κατοίκων αποδεκατίστηκε από τις σφαγές ή έφυγε μακριά. Όσοι απέμειναν αποδέχτηκαν τον νέο κατακτητή, και με βάση την παράδοση, δεν ήταν λίγοι εκείνοι που εξισλαμίστηκαν.

Έτσι προέκυψαν άγριοι και αδίστακτοι γενίτσαροι που βούτηξαν στο αίμα την περιοχή το 1821. Από εκεί κατάγονταν ο περίφημος Ομέρ Γερλής Αφέντης, διοικητής του τάγματος των Γερλήδων στο Ηράκλειο.

Μέχρι την επανάσταση του 1897 το χωριό ήταν αμιγώς οθωμανικό. Όταν έφυγαν και οι τελευταίοι Οθωμανοί ήλθαν και κατοίκησαν το χωριό άνθρωποι από τις γύρω περιοχές και αργότερα πρόσφυγες από τη Μικρά Ασία.

Σήμερα στη Νέα Πραισό (άλλαξε όνομα τη δεκαετία του 1950) ζουν λίγοι κάτοικοι και φαίνεται πως κι αυτός ο οικισμός ακολουθεί τη μοίρα των περισσότερων χωριών στην ενδοχώρα της Σητείας, που διαρκώς συρρικνώνονται. Βέβαια το καλοκαίρι αποκτά ζωή αφού επιστρέφουν καταγόμενοι από το χωριό που ζουν σε άλλα μέρη ενώ λόγω του αρχαιολογικού χώρου της Πραισού είναι και πέρασμα τουριστών.

Ωστόσο μόνο όταν περπατήσει κανείς στους δρόμους του καταλαβαίνει την προσπάθεια που γίνεται να κρατηθεί στη ζωή. Σε σημεία του είναι αλήθεια σε μπερδεύει καθώς νομίζεις πως περπατάς σε νησί του Αιγαίου Πελάγους, με το λευκό στα κτίσματα και το γαλάζιο να κυριαρχεί, με δρόμους γεμάτους γλάστρες και καλοκαιρινά χρώματα.

Αλλού πάλι επιστρέφεις στην κλασική εικόνα των χωριών της Κρήτης, με τα ερειπωμένα καμαρόσπιτα να εμφανίζονται από το πουθενά, ενώ σε άλλες γωνιές του κάνεις "βουτιά" είτε στην Τουρκοκρατία είτε στην Ενετοκρατία, λόγω των κτισμάτων που διατηρούνται από εκείνες τις εποχές Σε αρκετά κτίρια είναι ευδιάκριτη η βενετσιάνικη αρχιτεκτονική ενώ σώζονται τμήματα πύργων εκείνης της περιόδου. Τόσο εντός του οικισμού όσο και έξω απ' αυτόν βλέπουμε επίσης ερείπια ναών της Ενετοκρατίας.

Νοτιοανατολικά του χωριού βρίσκεται μάλιστα η ερειπωμένη εκκλησία του Αγίου Πνεύματος που η παράδοση θέλει όποιον επιχείρησε μέχρι σήμερα να την αναστυλώσει να παθαίνει κακό καθώς εκεί έθαβαν τα αβάπτιστα παιδιά (τελώνια).

Πολιούχος της Νέας Πραισού είναι η «Παναγία» που γιορτάζει στις 8 Σεπτεμβρίου. Ο ναός καταστράφηκε από τους Οθωμανούς είτε εν μέρει είτε ολόκληρος, αυτό δεν είναι σαφές, και ανοικοδομήθηκε στις αρχές του 20^ου αιώνα. Λέγεται το 1916 όμως επειδή στην ανοικοδόμηση εργάστηκαν πρόσφυγες είναι πιθανόν οι εργασίες να έγιναν μετά το 1922.

Εκείνο που είναι σίγουρο είναι πως η εικόνα της Παναγίας των Βαβέλων θεωρείται θαυματουργή. Σύμφωνα με έναν θρύλο την εικόνα την πήραν κάτοικοι από το Καρύδι το 1922 για να μην επιστρέψουν και την αρπάξουν οι Οθωμανοί. Ωστόσο η εικόνα την επόμενη ημέρα επέστρεψε στους Βαβέλους. Οι Καρυδιανοί την πήραν όμως και πάλι και μάλιστα εκείνος που τη μετέφερε την έβαλε μέσα στο σαλβάρι του. Κατά μια άλλη εκδοχή η εικόνα που μεταφέρθηκε στο Καρύδι το έσκασε δυο φορές από την εκκλησία μέχρι που ο δεσπότης έκανε λιτανεία και η εικόνα έμεινε στη θέση της. Βέβαια υπάρχει μια μικρή σύγχυση ως προς το χρόνο που έγινε η μετακίνηση της εικόνας στο Καρύδι αφού λέει η παράδοση στους Βαβέλους πως έγινε το 1756 κι όχι το 1922, περίοδο κατά την οποία το οθωμανικό στοιχείο ήταν ιδιαίτερα περιορισμένο.

(Πηγή: Λαογραφικά από την περιοχή Πραισού Σητείας και ιστορίες από την ευρύτερη περιφέρεια της, τόμος Α, Ερρίκου Π. Σκουλούδη, έκδοση Πολιτιστικού Συλλόγου Πραισού, 2010)