Το στοιχειό της Αγίας Αικατερίνης στο Ηράκλειο και το πάθημα των Οθωμανών επίδοξων απαγωγέων

 

Λαμπρό θρησκευτικό μνημείο για το Ηράκλειο στις μέρες μας ο ναός της Αγίας Αικατερίνης που στεγάζει το Μουσείο Χριστιανικής Τέχνης.

Με την οθωμανική κατάκτηση, το 1669, ο ναός που μέχρι τότε είχε διαγράψει λαμπρή πορεία και στο χώρο των τεχνών και των γραμμάτων, απογυμνώθηκε από τον πλούτο του. Το κτίσμα του παραχωρήθηκε στους κατακτητές και ειδικότερα στον κεχαγιά των γενιτσάρων Ζουλφικάρ Αγά.

Παρότι πήρε το όνομα του Ζουλφικάρ ωστόσο, εξακολουθούσαν όλοι να το αποκαλούν Αγιά Κατερίνα Τζαμισί.

 

Ο μιναρές που κτίστηκε ανατολικά του ναού κατά τη μετατροπή του σε τέμενος μεταφέρθηκε στη συνέχεια νότια του παρεκκλησιού των Αγίων Δέκα και έγινε ψηλότερος για να ξεπεράσει το καμπαναριό του Αγίου Μηνά, που ωστόσο κτιζόταν σε κοντινή απόσταση.

 

Οι μαρτυρίες της εποχής μας αποκαλύπτουν πως το τέμενος της Αγίας Κατερίνας ήταν μεγαλοπρεπές και πολύ όμορφο, περιτριγυρισμένο από νερά και λουλούδια. Στην αυλή του, όπου σήμερα υπάρχει η πλατεία, είχε φτιαχτεί ένα σιντριβάνι από λευκό μάρμαρο  για τους τελετουργικούς καθαρμούς των μουσουλμάνων και κοντά του μια δεξαμενή με μολυβοσκέπαστο τρούλο. Τα παλιά κελιά της μονής έγιναν κατάλυμα για τους μουσουλμάνους σπουδαστές, μια και στους χώρους της άρχισαν να λειτουργούν μορφωτικά καθιδρύματα.

Από εκείνη την περίοδο διασώζεται μια παράδοση, ξεχασμένη σήμερα, αλλά καταγεγραμμένη από τον πατέρα της λαογραφίας Νικόλαο Πολίτη.

Μας τη μεταφέρει ο Νίκος Ψιλάκης στο βιβλίο του «Λαϊκές Τελετουργίες στην Κρήτη- Έθιμα στον κύκλο του χρόνου»:

«Το τζαμί της αγιά Κτερίνας ήταν άλλοτε εκκλησιά της αγιάς Κατερίνας.Κάθε χρόνο μια φορά βγαίνει από μέσα ένα στοιχειό σα βόιδι, και γυρίζει τους δρόμους του Κάστρου σύρνοντας αλυσίδες, και μουγκρίζει για να φοβηθούν οι Τούρκοι που μαγάρισαν την εκκλησιά…»

Η παράδοση αυτή είναι αλήθεια πως προκαλούσε μεγάλο φόβο στους Οθωμανούς χωρίς να περνά απαρατήρητη όμως και από τους ντόπιους και χριστιανούς κατοίκους της πόλης.

Ο Μ. Δερμιτζάκης καταγράφοντας τις αναμνήσεις του από το Μεγάλο Κάστρο την εποχή της Κρητικής Πολιτείας μεταφέρει μάλιστα μια ωραία ιστορία, βασισμένη σε αυτή την παράδοση, στο σχεδιασμό της οποίας φέρεται να είχε λάβει μέρος και ο καπετάν Ψωμής, ο πατέρας του Νίκου Καζαντζάκη.

Μια ομάδα Καστρινών λοιπών που είχε μάθει ότι οι Οθωμανοί σχεδίαζαν να απαγάγουν μια κοπέλα έστησε ένα τρομακτικό σκηνικό για να χαλάσει τα σχέδια τους.

Το βράδυ της απαγωγής έντυσε με προβιές ένα θηριώδη Καστρινό, του έβαλε και αλυσίδες να σέρνει και τον άφησε να περιπλανηθεί στη γειτονιά όπου βρίσκεται η Αγία Αικατερίνη.

Το ίδιο έκαναν οι πανούργοι Καστρινοί και τα δυο επόμενα βράδια κι όλοι πίστεψαν πως είχε βγει έξω από την Αγία Αικατερίνη το στοιχειό που μέχρι τότε άκουγαν αλλά ποτέ δεν είχαν δει . Όπως ήταν φυσικό η απαγωγή ματαιώθηκε και οι Οθωμανοί έμειναν με τον τρόμο του απόκοσμου πλάσματος, που πίστεψαν πως είχε κάνει για τα καλά την εμφάνιση του.