Μουσείο Ηρακλείου: Νομίσματα της αρχαιότητας σύμβολα στην επαναστατημένη Κρήτη (1770-1913)

 

Σε μονοπάτια τόσο οικεία και συνάμα τόσο άγνωστα μας ταξιδεύει η περιοδική έκθεση «Νομισματική και αρχαιογνωσία-Από τις Επαναστάσεις ως την Ένωση (1770-1913)» που φιλοξενεί αυτό το διάστημα το Αρχαιολογικό Μουσείο Ηρακλείου.

Οικεία, καθώς τα νομίσματα και οι σφραγίδες που παρουσιάζει η έκθεση είναι, σε άλλη μορφή και υλικό,  κομμάτι της ζωής μας, διαχρονικά, και ταυτόχρονα άγνωστη γιατί τα αντικείμενα που βλέπουμε έχουν διανύσει μια μακρά διαδρομή, τέτοια που μόνο μέσα από την παράθεση-προβολή που έχει υιοθετηθεί στο πλαίσιο της έκθεσης, μπορούμε να καταλάβουμε και να αξιολογήσουμε.

Η συγκεκριμένη έκθεση, εντάσσεται στις δράσεις του Αρχαιολογικού Μουσείου Ηρακλείου για τον εορτασμό των 200 χρόνων από την Ελληνική Επανάσταση και είναι το αποτέλεσμα μιας εις βάθος "ανασκαφής" στα νομισματικά αποθέματα που διατηρεί το Μουσείο καθώς και στα κρητικά αρχεία.

Το όλο εγχείρημα φιλοδοξεί να αποτυπώσει το αισθητικό και ιδεολογικό εποικοδόμημα που προκύπτει από τη χρήση των αρχαίων νομισματικών τύπων, στο εξαιρετικά ταραγμένο διάστημα από την πρώτη Επανάσταση της Κρήτης κατά του τούρκου κατακτητή (1770) έως την Ένωση με τη μητροπολιτική Ελλάδα (1913).

Φορείς αυτού του εποικοδομήματος αποτελούν οι σφραγίδες που επιλέγονται στρατευμένα για να εκφράσουν την Επανάσταση, τον πόθο της Ένωσης, την Ελληνικότητα και τη συνέχειά της, άρα και τη δικαιωματική απόσπαση της Κρήτης από την Οθωμανική αυτοκρατορία.

Οι σφραγίδες των κρητικών επαναστάσεων από το 1821 μέχρι και εκείνη του 1897-8, αντιπροσώπευαν όλο το νησί ή μεμονωμένες επαρχίες ή επιμέρους τομείς της εξουσίας ακόμα και εξέχοντα πρόσωπα εκείνων των περιόδων. Η θεματολογία τους επικεντρώνεται σε δυο βασικά στοιχεία: στον ελληνικό και χριστιανικό χαρακτήρα της Κρήτης. Έτσι πάνω στις σφραγίδες βλέπουμε σταυρούς ή λάβαρα, θυρεούς και ελληνικές σημαίες, σε παραλλαγές. Απ’ αυτές όμως ξεχωρίζει μια ομάδα (υπάρχουν χαρακτηριστικά δείγματα της στην έκθεση) στην οποία αξιοποιείται η ελληνική εικονογραφία αντλώντας συχνά παραστάσεις από αρχαία νομίσματα.

Βλέπουμε για παράδειγμα το σύμβολο του σταυρού από  στατήρα της Κνωσού, ενός νομίσματος χρονολογημένου από το 360-320 π.Χ, να φιγουράρει στη σφραγίδα του Ελληνικού Κρητικού Γυμνασίου το 1882, το σύμβολο της κουκουβάγιας από τετράδραχμο των Αθηνών του 5^ου αιώνα π. Χ να εμφανίζεται στη σφραγίδα της Ελληνικής Σχολής Νεαπόλεως Λασιθίου το 1896, το φοίνικα από νομίσματα της αρχαίας Πριανσού σε σφραγίδα του Γενικού Αρχηγείο των Σφακίων το 1897, το σύμβολο από ένα τεταρτημόριο της Κνωσού του 3^ου αιώνα π. Χ να καλύπτει τη σφραγίδα της Επιτροπής Λαχείου Ηρακλείου, τη μορφή της Αθηνάς από νόμισμα της Ταρσού του 370 π. Χ σε σφραγίδα της Ελληνικής Σχολής Ρεθύμνου κ.α

Η Κρήτη στη Χάρτα του Ρήγα Φεραίου (1797) και τα σχετιζόμενα με αυτή αρχαία νομίσματα, καθώς επίσης το περιηγητικό κείμενο του R. Pashley (1837), στο οποίο οι αναζητήσεις των αρχαίων κρητικών πόλεων έχουν ουσιαστική θέση, συχνά με τη βοήθεια νομισμάτων, πλαισιώνουν την έκθεση ως τεκμήρια διάχυσης της ιδέας για την ελληνικότητα της Κρήτης. Ανάλογο σκοπό εξυπηρετούσε και ο παλιότερος ελληνόγλωσσος κατάλογος κρητικών νομισμάτων, παράρτημα του ταξιδιωτικού έργου του Olfert Dapper (1836).

Ανάμεσα στο πλήθος των σφραγίδων των δήμων της Κρήτης, ξεχωρίζουν εκείνες οι οποίες αντιγράφουν ή μιμούνται, λίγο έως πολύ ελεύθερα, παραστάσεις αρχαίων νομισμάτων, συχνότερα κομμένων από πόλεις του στενού γεωγραφικού τους περίγυρου. Προσπαθούν να δημιουργήσουν σήματα κατατεθέντα των τόπων, ως φορείς του μηνύματος για τη συνέχεια του ελληνισμού, σ' ένα νησί που αγωνίστηκε, και με τα σύμβολα, για να κερδίσει το όνειρο της Ένωσης με την Ελλάδα.

Στα συνοδευτικά σχέδια νομισμάτων και στις σφραγίδες παρατίθενται πραγματικά παραδείγματα από τις Συλλογές του Μουσείου ως πρότυπά τους: πηγή έμπνευσης και φάροι (φιλ)ελληνισμού, όπως αναφέρεται.

Είναι σημαντικό το γεγονός ότι μέσω της έκθεσης αυτής διαπιστώνουμε πως οι επαναστατημένοι Κρητικοί όχι μόνο δεν απαρνήθηκαν το παρελθόν των προγόνων τους, όπως ίσως εσφαλμένα εικάζουμε λόγω της μη προστασίας και εξόδου από το νησί προς την Ευρώπη και όλο τον κόσμο, σε ταραγμένες περιόδους, αρχαιολογικών θησαυρών, αλλά αντίθετα το παρελθόν τους το κάνουν «σημαία» και με αυτό «σφραγίζουν» το δρόμο προς την ελευθερία τους 

Να επισημάνουμε τέλος πως η έκθεση «Νομισματική και αρχαιογνωσία-Από τις Επαναστάσεις ως την Ένωση (1770-1913)» προετοιμάστηκε με πολύ μεράκι και δουλειά από μια μεγάλη ομάδα ανθρώπων του Μουσείου και φιλοξενείται στην αίθουσα πολυμέσων, αριστερά μετά την κεντρική είσοδο. Αξίζει μια επίσκεψη γιατί θα σας δώσει αρκετή τροφή για σκέψη, εξάλλου όπως αναφέρει ο εκ των βασικών συντελεστών του όλου εγχειρήματος, ο αρχαιολόγος Κλεάνθης Σιδηρόπουλος, "Επανάσταση δεν είναι μόνο το καριοφύλι".