Η Καλή Χέρα της Πρωτοχρονιάς-Ένα έθιμο που δεν ξεχάσαμε στην Κρήτη

 

Η γιορτή της Πρωτοχρονιάς στην Κρήτη του παρελθόντος ήταν συνδεδεμένη με το έθιμο της Καλής Χέρας. Όχι πως σήμερα δεν υπάρχει ως πρακτική όμως σπάνια θ' ακούσει κανείς να την αποκαλούν έτσι.

Καλή χέρα λέμε στον τόπο μας την προσφορά δώρου, ειδικά την πρώτη μέρα του χρόνου, ένα δώρο που μπορεί να είναι χρηματικό ή οτιδήποτε άλλο. Δεν είναι όμως το δώρο που θα βρούμε κάτω από το χριστουγεννιάτικο δέντρο, το οποίο αποτελεί μια ξεχωριστή συνήθεια.

Συνήθως στα παιδιά οι μεγαλύτεροι έδιναν, ως καλή χέρα, χρήματα ενώ στους ενήλικες, όπως αναφέρει ο Νίκος Ψιλάκης στο βιβλίο του «Λαϊκές Τελετουργίες στην Κρήτη-Έθιμα στον κύκλο του χρόνου», έδιναν καλοχερίδια (έτσι τα έλεγαν στην κεντρική Κρήτη) ή καλοχερίκια (Ανατολική Κρήτη) ή αποχερίδια (Δυτική Κρήτη). Αυτά ήταν κυρίως φαγώσιμα, δηλαδή σπιτικά γλυκά της περιόδου, σταφίδες, τζίτζιφα κ.α.

Τα έβαζαν όλα αυτά σε μια πιατέλα ομορφοστολισμένα και τα τύλιγαν σε λευκή πετσέτα. Με τα παιδιά του σπιτιού τα έστελναν στα σπίτια των συγγενών.

Σε ότι αφορά τώρα τα παιδιά ανήμερα της Πρωτοχρονιάς πήγαιναν σε παππούδες και γιαγιάδες, νονούς κι άλλους στενούς συγγενείς και τους εύχονταν χρόνια πολλά, ένεκα της γιορτής, και φυσικά έπαιρναν την καλή χέρα τους, που συνήθως, εκτός από κέρασμα, είχε και χρήματα, λίγα ή πολλά ανάλογα με την οικονομική κατάσταση και το βαθμό της οικογενειακής και συγγενικής σχέσης. Η καλή χέρα, βέβαια συνοδεύονταν πάντα από χειροφίλημα.

Ο Παύλος Βλαστός δίνει μια ωραία περιγραφή του εθίμου το 19^ο αιώνα «…φιλοδωρούν τα τέκνα, τας συζύγους, τους υπηρέτας και πάντες τους πλησιέστερους συγγενείς και φίλους δώρα, διάφορα τραγήματα, χρήματα, κοσμήματα κλπ…Τα φιλοδωρήματα τούτα ονομάζονται υπό των Κρητών «καλές χέρες»… Η μήτηρ, διευθύνουσα τα τέκνα προς τον πατέρα λέγει «πάμε κοπέλια να φιλήσουμε του κυρού σας τη χέρα να μάσε κάμη την καλή μας χέρα…»

Καλή χέρα όμως έκαναν παλιά και οι μάστορες στους καλφάδες και τα τζιράκια τους. Κι εδώ είχαμε χειροφίλημα. Καλή χέρα γινόταν κι από τους γονείς των μαθητευόμενων τεχνιτών προς τους μάστορες τους, μαρτυρώντας το σεβασμό με τον οποίο τους περιέβαλλαν.

Αν οι γονείς του μαθητευόμενου ήταν αγρότες προσέφεραν ένα καλάθι με φρούτα εποχής, από τα περβόλια τους, με ξερά σύκα, σταφίδες, γλυκά των γιορτών κι ότι άλλο καλό υπήρχε στο σπίτι.

Ανάλογες καλές χέρες συναντάμε τέλη του 19^ου αιώνα με αρχές του 20^ου και προς τους δασκάλους των σχολείων της πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης. Μάλιστα εδώ προσέφεραν ακόμα και χρήματα όταν η αμοιβή του εκπαιδευτικού δεν ήταν διασφαλισμένη αλλά προέρχονταν από συνεισφορές της κοινότητας ή κάποιας μονής.

Το έθιμο αυτό διατηρήθηκε στα χωριά μέχρι τη δεκαετία του 1960-70. Οι δάσκαλοι σε κάποιες περιπτώσεις ήταν ξένοι και απλά έμεναν στα χωριά όπου δίδασκαν ενώ στις διακοπές επέστρεφαν πίσω στον τόπο καταγωγής τους. Γι αυτό και οι γονείς φρόντιζαν πριν την Πρωτοχρονιά να τους δώσουν τις καλές χέρες τους.