Το παλιό χωριό των Δαμανιών πάνω στο ύψωμα Κεφάλα

 

Στη θέση Κεφάλα, απέναντι από τον οικισμό των Δαμανίων στο δήμο Αρχανών Αστερουσίων, στέκουν ακόμα τα απομεινάρια κτίσματος, θεμελιώσεις και σωροί από πέτρες από τα σπίτια του πρώτου χωριού των Δαμανίων.

Εκεί πάνω, στο ύψωμα με την πανοραμική θέα, φέρεται να είχε κτιστεί το πρώτο χωριό από το οποίο πήρε στη συνέχεια το όνομα του ο σημερινός οικισμός. Ο Νικόλαος Πλάτωνας χαρακτηρίζει το τοπωνύμιο προελληνικό προερχόμενο από τις λέξεις γη και μήτηρ, δηλαδή  Δα Μα που έγινε Δαμάνα και στη συνέχεια Δαμάνια.

Ο Στέργιος Σπανάκης στο βιβλίο του «Πόλεις και Χωριά της Κρήτης στο πέρασμα των αιώνων» γράφει πως η παλαιότερη μνεία του οικισμού των Δαμανιών ως Demanie υπάρχει σε συμβόλαιο του 1302 του συμβολαιογράφου του Χάνδακα Benv. De Brixano. Λίγα χρόνια αργότερα, το 1369, σε έγγραφο του Δουκικού Αρχείου το βλέπουμε ως Damania. Εκείνη την περίοδο το διεκδικούσε η Moscana, σύζυγος του Blasii Avonale από το N. Trivisano.

Οι κάτοικοι των Δαμανίων, πρόσφυγες από τη Σελεύκεια της Μικράς Ασίας, λένε πως πάνω στον οικισμό που ήταν κτισμένος στην Κεφάλα κατοικούσαν οι Οθωμανοί όταν τα Δαμάνια ήταν αμιγώς τουρκοχώρι.

Μετά την ανταλλαγή των πληθυσμών, οπότε ήλθαν εκείνοι στο χωριό, δεν θέλησαν να μείνουν στα σπίτια των Οθωμανών γι' αυτό έφτιαξαν τα σπίτια τους λίγο πιο κάτω (εκεί που το βλέπουμε σήμερα)  αντλώντας απλά έτοιμες πέτρες από το τουρκοχώρι.

Βέβαια αυτό δεν εξηγεί πως γίνεται στο νεώτερο οικισμό, που απέχει από την Κεφάλα, να βρίσκουμε το παλιό τζαμί των Οθωμανών των Δαμανίων, που μετά την έλευση των προσφύγων μετατράπηκε σε ναό του Τιμίου Σταυρού. 

Δεν αποκλείεται πάντως το βενετσιάνικο πρώτο χωριό να ήταν κτισμένο στην Κεφάλα κι εκεί να κατοίκησαν οι Οθωμανοί όταν η περιοχή τούρκεψε. Εξάλλου ήταν γνωστή η συνήθεια τους να βρίσκουν έτοιμα χωριά και να τα κάνουν δικά τους χωρίς να κτίζουν νέα σπίτια.

Σήμερα στην Κεφάλα βλέπουμε το ερείπιο ενός ψηλού κτίσματος με πολεμίστρες, που δεν αποκλείεται να ήταν πύργος. Όλα τα υπόλοιπα κτίσματα έχουν καταστραφεί ολοσχερώς και μόνο κάποιες θεμελιώσεις και σωροί από πέτρες μαρτυρούν πως εκεί υπήρχε οικισμός.

Δείτε επίσης:

Ο παλιός ναός του Τιμίου Σταυρού στα Δαμάνια-Κτίστηκε ως τζαμί κι έγινε εκκλησία

Ο νεώτερος ναός του Τιμίου Σταυρού στα Δαμάνια δίπλα στον παλιό που ήταν τζαμί κι έγινε εκκλησία

Το φράγμα και η όμορφη λίμνη του στα Δαμάνια