H πυξίδα-μπιζουτιέρα της ιέρειας από το Μόχλο Σητείας

  

Στο Αρχαιολογικό Μουσείο Σητείας, μεταξύ των πολλών και σημαντικών αντικειμένων που παρουσιάζονται, βρίσκεται και μια εντυπωσιακή πυξίδα, η οποία εντοπίστηκε στο Μόχλο.

Στην προθήκη, ειδικότερα, βλέπουμε την πυξίδα, κοσμήματα και δέκα ελεφαντοστέινες περόνες που βρέθηκαν σε κοντινή απόσταση στο χώρο της ανασκαφής.

Μπορεί σήμερα να λέμε πυξίδα το όργανο που μας προσανατολίζει όμως κατά την αρχαιότητα πυξίδα ονόμαζαν τη μπιζουτιέρα που χρησιμοποιούσαν οι γυναίκες για να φυλάσσουν τα κοσμήματα τους ή και τα καλλυντικά τους.

Ήταν αυτού του είδους οι μπιζουτιέρες κεραμικές  ή  φτιαγμένες από ξύλο, συνήθως στρογγυλές, με ξεχωριστό καπάκι (το σχήμα τους έδωσε το όνομα και στις πυξίδες που ξέρουμε σήμερα). Αργότερα βλέπουμε οι γυναίκες να χρησιμοποιούν και πυξίδες από ελεφαντόδοντο, όπως αυτή του Μόχλου ή και μέταλλο.

Το όνομα πυξίς προέρχεται από τα κορινθιακά κουτιά που κατασκευάζονταν από ξύλο πυξού και οι αρχικές παραστάσεις απεικόνιζαν συνήθως την πομπή του γάμου από το σπίτι ενός νεαρού κοριτσιού με το νέο σύζυγό της.

Στο Μουσείο της Σητείας η πυξίδα είναι ορθογώνια. Οι πλευρές και το κάλυμμα της είναι φτιαγμένα από ελεφαντόδοντο ενώ η βάση της, που δε σώθηκε, ήταν από ξύλο.

Η συγκεκριμένη μπιζουτιέρα φέρει  χαμηλή ανάγλυφη διακόσμηση που απεικονίζει, στις επιφάνειες των πλευρών της, ένα θαλασσινό τοπίο και στο κάλυμμα τη σκηνή της «επιφάνειας» της μινωικής θεάς.

Πρόκειται για μια σκηνή γνωστή από σφραγιστικά δακτυλίδια, μεταξύ αυτών και του Μίνωα, στην οποία η θεά εμφανίζεται δυο φορές, μια να κατεβαίνει από τον ουρανό και μια να κάθεται, μετά την άφιξη της.

Στην πυξίδα του Μόχλου η θεά κάθεται σε θρόνο κάτω από ένα ιερό δέντρο και φαίνεται να κρατά κρίνο στο αριστερό χέρι. Μια πομπή τεσσάρων ατόμων, δύο άνδρες και δύο γυναίκες,  πλησιάζει από δεξιά. Η μορφή της θεάς διατηρείται ακέραιη αλλά το επάνω τμήμα της πομπής, δυστυχώς, δε σώζεται με αποτέλεσμα οι αρχαιολόγοι να μην μπορούν να συμπεράνουν τι ακριβώς συμβαίνει.

Μοιάζει πάντως, με βάση τις εκτιμήσεις των αρχαιολόγων, να απεικονίζεται μια «σκηνή παρουσίασης» στην οποία η πρώτη ανδρική μορφή, που είναι μεγαλύτερη από τις άλλες, παρουσιάζει στη θεά ένας ζευγάρι, ενώ μια άλλη γυναίκα παρακολουθεί, λίγο πιο πίσω.

Η πρώτη μορφή αναγνωρίζεται από τη στάση της με το αριστερό χέρι να πέφτει ελεύθερο προς τα πίσω και από τα ψηλόλιγνα πόδια της. Μοιάζει με μορφές που απεικονίζονται σε αρκετά χρυσά δακτυλίδια να στέκονται απέναντι από τη θεά με τεντωμένο το χέρι. Παριστάνει ίσως έναν ήρωα ή ένα πρόγονο που έχει την ικανότητα να επικοινωνεί με τη θεά. Στην περίπτωση αυτή φαίνεται να συστήνει δυο μορφές, που μπορεί να είναι ένας βασιλιάς και μια βασίλισσα. Σε κάθε περίπτωση απεικονίζει ένα από τα δρώμενα που λάμβαναν χώρα σε όλη την Κρήτη και κυρίως στη μινωική κοινωνία.

Η πυξίδα του Μόχλου ανήκει σε γυναίκα, πιθανώς ιέρεια.

Στα κοσμήματα της περιλαμβάνονται πολλά περιδέραια με χάνδρες από κορναλίνη, άργυρο, λάπις, λαζούλι και υαλόμαζα. Μερικές από αυτές απεικονίζουν σύμβολα της μινωικής θρησκείας όπως την κεφαλή του ταύρου, μια οκτώσχημη ασπίδα και τον κρίνο. Αποτελούν τα εμβλήματα της και είχαν σχεδιαστεί για να τη συνδέουν με τη θεότητα.

Δεν αποκλείεται η ιέρεια να προέρχεται από την Κνωσό αλλά να ζούσε στο Μόχλο κατά το τέλος της ΥΜ ΙΒ περιόδου δηλαδή περίπου γύρω στο 1450 π. Χ.

(Οι πληροφορίες και φωτογραφίες προέρχονται από το Αρχαιολογικό Μουσείο Σητείας)