Το βυζαντινό ξωκλήσι του Άξιον Εστί με το κανάλι αγιάσματος στο Αστρίτσι

 

Σε μια ειδυλλιακή περιοχή, γεμάτη ψηλά δέντρα και πράσινο, έξω από τον οικισμό του Αστριτσίου, που ονομάζεται Περιβολάκια, βρίσκεται το ξωκλήσι του Άξιον Εστί.

Ο μικρός ναός ήταν κυριολεκτικά θαμμένος μέσα στο χώμα και εντελώς λησμονημένος. Με το πέρασμα των αιώνων είχε ξεχαστεί ακόμα και το όνομα του Αγίου ή της Αγίας που τιμούσε.Ότι προεξείχε από το έδαφος ήταν καλυμμένο από κισό και άγρια βάτα.

Όταν οι κάτοικοι διαπίστωσαν, σχετικά πρόσφατα, πως αυτό το κτίσμα ήταν ναός αποφάσισαν άμεσα να το αποχωματίσουν και να το αναστυλώσουν.

Πράγματι οι εργασίες προχώρησαν κι όταν το κτίσμα αναδείχθηκε το ζεύγος Γεωργίου και Φιφίκας Φραγκιαδουλάκη ανέλαβε τις δαπάνες για την αποκατάσταση του, ακολουθώντας τις οδηγίες της αρμόδιας Εφορείας Αρχαιοτήτων Ηρακλείου.

Οι αρχαιολόγοι εκτιμούν πως το εκκλησάκι κτίστηκε στην περιοχή περί το τέλος της Β Βυζαντινής περιόδου (961-1.204) ή λίγο αργότερα, κατά την Ενετοκρατία. Στους τοίχους του πάντως διακρίνονται ακόμα, αν και αχνά, σημάδια τοιχογραφιών.

Επειδή κανείς δεν είχε διατηρήσει μνήμες του τιμώμενου Αγίου το ζευγάρι που αποκατέστησε το ναό του έδωσε και νέο όνομα τιμώντας έκτοτε το Άξιον Εστί, δηλαδή την Παναγία που γιορτάζει στις 11 Ιουνίου.

Έχει ωστόσο ενδιαφέρον να παρατηρήσει κανείς τη νότια πλευρά του κτίσματος και τις οπές που υπάρχουν πάνω στις πέτρες. Η ύπαρξη τους δεν είναι τυχαία. Όπως μάθαμε από την ηλικιωμένη Περσεφόνη Τζανάκη, από την πίσω πλευρά του τοίχου, στο ύψος του Ιερού, ξεκινούσε ένα εσωτερικό μικρό κανάλι νερού που έβγαινε στην μπροστινή πλευρά στο σημείο με τις μεγάλες οπές. Από εκεί το νερό που έτρεχε θεωρούνταν αγίασμα. 

Να σημειώσουμε πως πίσω από το Ιερό, λίγα μέτρα μακρύτερα, είχε μια  μικρή φλέγα νερού. Ο ναός ήταν σε πιο χαμηλό επίπεδο, με μισοχωμένο το πίσω τμήμα του, οπότε το νερό διοχετεύονταν εύκολα στο νότιο τοίχο όπου υπήρχε το κανάλι.

Η ιστορία της εικόνας Άξιον Εστί

Η εικόνα της Παναγίας, το «Ἄξιον ἐστι», είναι μια από τις πλέον γνωστές εικόνες του Αγίου Όρους και βρίσκεται στο ναό του Πρωτάτου στις Καρυές.

Θεωρείτε «κοινή εφέστιος προστάτις» εικόνα όλων των Αγιορείτικων Μονών και έχει στο πλαίσιο της τις σφραγίδες και των 20 Μονών του Αγίου Όρους. Αρχικά η εικόνα βρισκόταν σε ένα παντοκρατορινό κελί, στην τοποθεσία κοιλάδα του «Ἄδειν», κοντά και κάτω από τη σκήτη του Αγίου Ανδρέα.

 

Την 11η Ιουνίου του 980 (κατά άλλους το 982) ο γέροντας έλειπε από το κελί, καθώς είχε πάει σε μια αγρυπνία στις Καρυές, αφήνοντας μόνο τον υποτακτικό του ο οποίος την νύχτα έκανε κανονικά τον κανόνα του.

 

Ακούει λοιπόν να του χτυπάνε την πόρτα, ανοίγει και βλέπει έναν περαστικό να του ζητάει να τον φιλοξενήσει, πράγμα που γίνεται.

 

Συνεχίζει ο μοναχός τον κανόνα του μέχρι που φτάνει στην θ’ ωδή «Τὴν Τιμιωτέρα τῶν Χερουβίμ…» και τότε τον διακόπτει ο φιλοξενούμενος και του λέει: «Όχι, πρώτα θα πεις: Ἄξιον ἐστιν ὡς ἀληθῶς…» ως συμπλήρωμα του υπό του Κοσμά Μαϊουμά Μεγαλυνάριου της Θεοτόκου.

 

Ο μοναχός ενθουσιασμένος ζητάει να του γράψει ο νέος τον ύμνο για να μπορεί να το ψάλλει και αυτός, επειδή όμως δε βρέθηκε μελάνι και χαρτί μέσα στο κελλί, ο μυστηριώδης ξένος μοναχός χάραξε τον ύμνο με το δάκτυλό του σε μια πέτρινη πλάκα προσθέτοντας ότι έτσι πρέπει να ψάλλεται στο εξής ο ύμνος αυτός από όλους τους Ορθόδοξους. Μετά εξαφανίστηκε.

 

Οι Αγιορείτες έστειλαν την πλάκα στον βασιλιά και στον Πατριάρχη Νικόλαο Χρυσοβέργη, ο οποίος ενέκρινε την εισαγωγή του αγγελικού αυτού ύμνου στο λειτουργικό βίο της Εκκλησίας.

Την δε εικόνα, μπροστά στην οποία ψάλθηκε για πρώτη φορά ο αγγελικός ύμνος, τη μετέφεραν στο Πρωτάτο, στο οποίο καθιερώθηκε να γίνεται και η ετήσια πανήγυρη σε ανάμνηση του θαύματος και προς τιμή της Θεοτόκου.

Σύμφωνα με το αρχαίο συναξάριο, η γιορτή αυτή αρχικά τελούνταν στο Κελί, όπου είχε γίνει το θαύμα, και μάλιστα προς τιμή του αρχάγγελου Γαβριήλ, που χωρίς άλλο ήταν ο θαυμαστός εκείνος ξένος μοναχός και έτσι, το Μεγαλυνάριο αυτό της Θεοτόκου που συνέθεσε ο Κοσμάς (ο επίσκοπος Μαϊουμά) σήμερα ονομάζεται «Άξιον Εστί», εκ των δύο πρώτων λέξεων του Θεομητορικού αυτού Ύμνου που έχει ως εξής:

 

Ἄξιον ἐστιν ὡς ἀληθῶς,

μακαρίζειν σὲ τὴν Θεοτόκον,

τὴν ἀειμακάριστον καὶ παναμώμητον,

καὶ μητέρα τοῦ Θεοῦ ἠμῶν.

Τὴν τιμιωτέραν τῶν Χερουβείμ

καὶ ἐνδοξοτέραν ἀσυγκρίτως τῶν Σεραφείμ

τὴν ἀδιαφθόρως Θεὸν Λόγον τεκοῦσαν,

τὴν ὄντως Θεοτόκον,

σὲ μεγαλύνομεν.

 

Η εικόνα «Ἄξιον Ἐστί» έχει διαστάσεις 70,5 x 44 εκατοστά, χωρίς την αργυρή θήκη που την περιβάλλει. Λόγω του χρόνου που πέρασε, η μορφή της Θεοτόκου ήταν πολύ σβησμένη, αλλά μετά από εργασίες αποκατάστασης διατηρείται σε ικανοποιητική κατάσταση και διαβάζεται η επιγραφή «Μήτηρ Θεού Καρυώτισσα».

Κατασκευάστηκε στην Κωνσταντινούπολη κατά το πρότυπο της Παναγίας Ελεούσας του Κύκκου της Κύπρου, έργο του Ευαγγελιστού Λουκά και απεικονίζει την Θεοτόκο με τη μορφή που είχε λίγο πριν την κοίμησή της.

(Με πληροφορίες από το βιβλίο του Μιχαήλ Εμμ. Αλεξάκη, "Το Αστρίτσι 1898-2008").