Ο μισοτελειωμένος ναός της Αγίας Τριάδας και το μοναστήρι που δε λειτούργησε ποτέ στο Φραθιά

 

Ο Φραθιάς ήταν ένα από τα μικρά μετόχια που υπήρχαν στην ευρύτερη περιοχή της Νεάπολης στο Μεραμπέλο Λασιθίου και ως οικισμός αναφέρεται μόνο στις απογραφές του 20^ου αιώνα.

Σε αυτόν οδηγεί ο δρόμος που συνδέει το Κουνάλι με τον Άγιο Αντώνιο.

Στο κέντρο του υπήρχε μισοκτισμένος ένας ναός ενώ απέναντι από την εκκλησία, που τελικά ανοικοδομήθηκε το 2000, βλέπουμε ένα μεγάλο πετρόκτιστο κτιριακό συγκρότημα με οικήματα, θολωτές δεξαμενές νερού, φούρνο, τζάκια κ.α.

Όπως αναφέρει ο Νίκος Ψιλάκης, στο Β' τόμο του έργου του "Μοναστήρια και Ερημητήρια στην Κρήτη", δεν πρόκειται για ένα ναό που κατέπεσε ή κατεδαφίστηκε σε κάποια άγνωστη χρονική στιγμή.

Άρχισε να κτίζεται και όταν έφθασε σε ύψος το κτίσμα τα 1,5-2 μέτρα οι εργασίες σταμάτησαν.

Η παράδοση αναφέρει πως οι Οθωμανοί ήταν εκείνοι που απαγόρευσαν την αποπεράτωση της Αγίας Τριάδας.

Οι άνθρωποι που προσπαθούσαν να κτίσουν την εκκλησία εκδιώχθηκαν από τους Οθωμανούς και έτσι πήγαν κι έκτισαν την Αγία Τριάδα στο Αρέτι.

Η ίδια παράδοση λέει πως το μεγάλο κτίσμα, που βλέπουμε απέναντι από το ναό, ήταν φρούριο και τον τόπο τον έλεγαν Οντάδες.

Στην πραγματικότητα κανείς δεν ξέρει γιατί συσχετίστηκε ο ναός στο Φραθιά με εκείνον στο Αρέτι, ίσως επειδή έμοιαζαν. Ούτε έχει καταγραφεί η ύπαρξη ενός φρουρίου, σε αυτό το σημείο, παρότι το κτίσμα πράγματι μοιάζει με τέτοιο, λόγω του επιβλητικού του μεγέθους.

Ο Νίκος Ψιλάκης, θεωρεί πως την αλήθεια γύρω από το τι συνέβη με την Αγία Τριάδα στο Φραθιά πρέπει να την αναζητήσουμε στα γεγονότα της ταραγμένης περιόδου 1645-1669.

Τότε ενδέχεται κάποιος μοναχός να άρχισε να κτίζει στο σημείο ένα μοναστήρι.

Έφτιαξε τα πρώτα κτίσματα και άρχισε να φτιάχνει και το ναό.

Οι θολωτές κατασκευές που βλέπουμε στο σημείο παραπέμπουν σε Ενετοκρατία.

Η ίδια η εικόνα του ναού, πριν ανοικοδομηθεί εκ νέου, μαρτυρούσε τη βίαιη διακοπή των εργασιών, πράγμα που δεν μπορεί να συνέβη πριν από την περίοδο της τουρκικής επίθεσης του 1645.

Αν σταματούσαν οι εργασίες οικοδόμησης του ναού σε άλλη περίοδο, π.χ στη γεμάτη έντονο θρησκευτικό συναίσθημα περίοδο πριν από την τουρκική κατάκτηση, οι χριστιανοί δεν θα άφηναν ατέλειωτο το ναό σε καμιά περίπτωση.

Βέβαια δεν είναι απίθανο  να άρχισε το κτίσιμο του στην Τουρκοκρατία και να διακόπηκε μετά από επέμβαση των οθωμανικών αρχών, όμως είναι πιο πιθανή η άλλη εκδοχή, καθώς παραμένουν στην περιοχή τα υπόλοιπα κτίσματα που μαρτυρούν την προσπάθεια εδραίωσης ενός μοναστικού κέντρου.

Το μισοτελειωμένο μοναστήρι του Φραθιά περιήλθε στην μονή του Αγίου Γεωργίου στα Ξερά Ξύλα. Αυτό συνέβη κατά τα πρώτα χρόνια της Τουρκοκρατίας, όπως μαρτυρά τουρκικό έγγραφο το οποίο δίνει και μια εικόνα του μετοχιού. Η εικόνα αυτή ταιριάζει με την εικόνα ενός μοναστηριακού μετοχιού, αλλά χωρίς ναό.

Το μετόχι αυτό αποτελούσαν τρία λιθόκτιστα οικήματα και τρείς λιθόκτιστες υδατοδεξαμενές καθώς και εκτάσεις για καλλιέργεια μαζί με εκατοντάδες δέντρα αμυγδαλιάς.

Την αξιόλογη αυτή περιουσία διεκδικούσε η Μονή Ξερών Ξύλων από ένα Οθωμανό. Το μοναστήρι παρουσίασε μάρτυρες στο Ιεροδικείο που απάντησαν πως « τα ακίνητα ταύτα είναι ενδιαιτήματα και αφιερώματα της μονής…και ότι την χρήσιν των οικημάτων τούτων και τα προϊόντα καρπούται μέχρι τούδε η μονή υπέρ των πτωχών αδελφών αυτής, από τεσσαράκοντα και πεντήκοντα ετών» (Σταυρινίδης).

Κατά συνέπεια η περιοχή του Φραθιά περιήλθε στην κυριότητα της μονής Ξερών Ξύλων γύρω στα 1700-1710.

Ζωή στο ναό της Αγίας Τριάδας έδωσε το 2000 ο Απόστολος Λαυρεντάκης.

Με δική του πρωτοβουλία αναστυλώθηκε ότι είχε απομείνει από το κτίσμα (τμήμα της βάσης που προϋπήρχε βλέπουμε από την πλευρά του ιερού).

Ο Α. Λαυρεντάκης περνούσε από κει καθημερινά όταν ήταν μαθητούδι για να πάει σχολείο στον οικισμό Κουνάλι και είχε ως όνειρο μεγαλώνοντας να δει τον ναό ολοκληρωμένο.

Τελικά το όνειρο του έγινε πραγματικότητα και η Αγία Τριάδα επανοικοδομήθηκε και από το 2000 λειτουργεί κανονικά κάθε χρόνο στη γιορτή της, μέσα στον Ιούνιο (είναι κινητή γιορτή).