Στον Αρχαιολογικό Χώρο της Πραισού-Ο τόπος των Ετεοκρητών

Είναι από τις περιοχές που κρύβουν καλά τα μυστικά τους κι έχουν πάρα πολλά ακόμα να μας αποκαλύψουν.

Στην αρχαία Πραισό στη Σητεία, για την οποία ο λόγος, ξεκίνησαν οι ανασκαφές στα τέλη του 19^ου αιώνα κι ακόμα μόνο ένα μικρό κομμάτι της έχει έλθει στο φως. Όπου κι αν φτάσει το μάτι βλέπει κανείς απομεινάρια ενός παρελθόντος λαμπρού και μια διαδοχή πολιτισμών που εντυπωσιάζει.

Η γη των Ετεοκρητών είναι ξεχωριστή σαν κι εκείνους και θέτει στους σύγχρονους αρχαιολόγους δύσκολους γρίφους, δίνοντας τους κάθε φορά κι από ένα κομματάκι του παζλ για να συμπληρώσουν τη μεγάλη εικόνα της Πραισού. Οι ετεοκρητικές επιγραφές με τα ελληνικά σύμβολα, σε μια προ-ελληνική γλώσσα, το άφθονο υλικό και οι απλωμένοι σε μια τεράστια έκταση χώροι αποτελούν μια πρόκληση για τους ερευνητές σήμερα αλλά και για εκείνους του μέλλοντος.

Οι πρώτες ανασκαφές του χώρου έγιναν στα τέλη του 19ου αιώνα από τους Ιταλούς αρχαιολόγους Halbherr και Mariani. Στα 1901 ο διευθυντής της Αγγλικής Αρχαιολογικής Σχολής R.C. Bosanquet, άρχισε συστηματικές ανασκαφές.

Η αρχαία πόλη της Πραισού απλώνεται πάνω σε τρεις λόφους-ακροπόλεις, περίπου 2 χιλιόμετρα βόρεια του χωριού Νέα Πραισός (πρώηνΒαβέλοι).

Η Ακρόπολη Α, που είναι και η ψηλότερη, διέθετε τείχος, ορατό σήμερα κυρίως στο Β.Α. τμήμα της.

Εκεί ανεσκάφη ένα θαυμάσιο Ελληνιστικό κτίσμα, οικία πλούσιου ηγεμόνα ή δημόσιος ξενώνας.

Η Ακρόπολη Γ ονομάστηκε «Λόφος-Βωμός» (Hill Altar), γιατί εκεί ανακαλύφθηκε βωμός θυσιών του 8^ου-7ου αιώνα π.Χ., με δύο επιγραφές σε Ετεοκρητική γλώσσα και άλλα ευρήματα όπως: ασπίδες, κράνη, θώρακες, κνημίδες, πήλινα και χάλκινα ειδώλια με σπουδαιότερο το πήλινο ειδώλιο λέοντος, συμβόλου της θεάς Ρέας. Από τα σημαντικότερα ευρήματα των ανασκαφών είναι σειρά τεσσάρων θολωτών τάφων με πλούσια κτερίσματα.

Αρχαία Πραισός

Η Πραισός εξουσίαζε ολόκληρο το κεντρικό τμήμα της χερσονήσου Σητείας, από τα βόρεια ως τα νότια παράλια. Λεγόταν και Πράσος και Πραισία και Παραισός. Το κράτος της Πραισού καταλάμβανε ολόκληρη τη σημερινή επαρχία της λεγόμενης «Ετεοκρητικής χερσονήσου» ή «χερσόνησο των Πραισίων» εκτός της χώρας της Ιτάνου, σύμφωνα με μαρτυρία του αρχαίου γεωγράφου Σκύλακα του Καρυανδέα.

Τα ερείπιά της καλύπτουν μια εκτεταμένη χρονική περίοδο, που αρχίζει από τα νεολιθικά χρόνια και τελειώνει στο τέλος της ελληνιστικής περιόδου, (144 π.Χ.).Υπήρξε το κέντρο των Ετεοκρητών, δηλαδή των αυτοχθόνων, των γνήσιων Κρητών (έτεος σημαίνει γνήσιος).

Οι Ετεοκρήτες αναφέρονται για πρώτη φορά από τον Όμηρο, στην Οδύσσεια. Απωθημένοι από τους Αχαιούς, Δωριείς εγκαταστάθηκαν στη δυσπρόσιτη περιοχή της Πραισού και διατήρησαν επί αιώνες την αρχική τους γλώσσα και θρησκεία.

Η αρχαία Πραισός διέθετε δύο λιμάνια, την Ητεία και τις Στήλες.

Το πολίτευμα της ελληνικής γεωμετρικής Πραισού ήταν δημοκρατικό, με όργανα τους κόσμους, τη γερουσία και την εκκλησία του δήμου.

Το ανδρείο

Στην ακρόπολη Α και σε πλαγιά της ο Halbherr ανέσκαψε ιδιωτικά οικήματα και ένα δημόσιο οικοδόμημα Ελληνιστικής εποχής, που κατά τον Αγγελάκη ήταν το Ανδρείο της πόλης, δηλαδή μέρος που συνέτρωγαν οι τέλειοι πολίτες διαιρεμένοι σε ομάδες σε ίδιες τράπεζες. Λάμβαναν ίση μερίδα μιας λιτής τροφής. Εκεί έτρωγαν και οι έφηβοι μέχρι το 20^ο έτος τους, των οποίων οι ομάδες λεγόταν αγέλες.

Το ανδρείο διεύθυνε ο Άρχων ή Κόσμος που έπαιρνε ως αμοιβή 4 μερίδες. Υπήρχαν δυο τιμητικές τράπεζες που έτρωγαν οι ξένοι φιλοξενούμενοι οι οποίοι διέμεναν σε ιδιαίτερο οίκημα, το κοιμητήριο. Στα ανδρεία τραγουδούσαν με συνοδεία μουσικής, εξυμνώντας τις γενναίες πράξεις των προγόνων τους, ενώ συζητούσαν και πολιτικές υποθέσεις.

Ελληνιστική οικία

Στη ΒΔ πλαγιά της ακρόπολης ανέσκαψε ο Federico Halbherr, ιδιωτικά οικήματα και ένα δημόσιο οικοδόμημα Ελληνιστικής εποχής, χτισμένο με λίθινους δόμους, διαιρεμένο σε πολλά διαμερίσματα.

Οι ιδιαιτερότητες του σχεδίου του δείχνουν ότι ο αρχιτέκτονας είχε να λάβει υπ' όψιν του την ύπαρξη δρόμων. Η κεραμική που βρέθηκε και η συγκριτικά άφθαρτη κατασκευή των κατωφλιών δηλώνει τον 3ο μάλλον αιώνα σαν περίοδο κατασκευής του. Ο αρχικός προορισμός του δεν μπορεί να καθοριστεί.

Ο Bosanquet υποθέτει ότι μπορεί να ήταν ένας δημόσιος ξενώνας ή κοιμητήριο, όπως αυτά που αναφέρει ο Δοσιάδης στην περιγραφή του για τα Κρητικά συσσίτια.

Ο τάφος του αθλητή της Πραισού

Το 1935 στο λόφο της Πραισού, ανασκάφτηκε από τον επιμελητή Μ. Μαυροειδή τάφος που, όπως φάνηκε από μελέτη του σκελετού του και τα κτερίσματα της ταφής, ανήκε σε αθλητή που πέθανε πάνω στην καλή του ηλικία. Δεν αποκλείεται να έφερε τον γρήγορο θάνατό του κάποιο θανατηφόρο κτύπημα πάνω στο κεφάλι επειδή το κρανίο παρουσίαζε μεγάλο κάταγμα οστών.

Κτερίσματα

Μέσα στον τάφο βρέθηκαν δυο μελανόμορφοι παναθηναϊκοί αμφορείς, 65 εκ. στο μέγεθος. Αυτά ήταν αγγεία που προέρχονταν από Αττικό εργαστήριο, του 5ου και 6ου π.Χ. αιώνα, και τα προσέφεραν ως δώρα οι διάφορες πολιτείες στους αθλητές τους.

Και οι δυο αμφορείς στη μια πλευρά εικονίζουν την πρόμαχο θεά Αθηνά, με πτυχωτό φόρεμα και περικεφαλαία, που στο αριστερό χέρι κρατά στρογγυλή ασπίδα ενώ με το δεξί σηκώνει ψηλά το δόρυ έτοιμο να το πετάξει στον εχθρό. Από κάθε μεριά τους, πάνω σε στήλες, στέκονται καμαρωτές δυο πτερωτές νίκες. Η μια με τις φτερούγες λίγο προς τα κάτω έχει τα χέρια της με χάρη στη μέση, και στα χείλη έχει ένα ελαφρύ χαμόγελο. Η άλλη κρατεί μια κουκουβάγια, το σύμβολο της θεάς, με το δεξί χέρι και με το αριστερό ένα μικρό κύπελλο από το οποίο πέφτουν σταγόνες θείας σπονδής.

Δίπλα βρίσκεται η επιγραφή: ΤΟΝ ΑΘΕΝΕΘΕΝ ΑΘΛΟΝ

Στην μέση της άλλης πλευράς απεικονίζεται βασιλιάς καθισμένος σε θρόνο κρατώντας σκήπτρο. Μπροστά του στέκει γυμνός αθλητής, στεφανωμένος με το δάφνινο στεφάνι της νίκης, που στα χέρια του κρατεί στεφάνι ελιάς και δάφνης. Πίσω από το βασιλιά ένας άλλος αθλητής δρασκελίζει το έδαφος με γρηγοράδα. Δεν είναι βέβαια ο εικονιζόμενος στο αγγείο ο αθλητής της Πραισού. Οι αρχαιολόγοι ωστόσο είναι βέβαιοι ότι ο αμφορέας δόθηκε ως δώρο από την Πραισό στον αθλητή της όταν ανακηρύχτηκε νικητής σε κάποιο αγώνα δρόμου.

Ο άλλος αμφορέας από την μια μεριά έχει την ίδια περίπου παράσταση με την Αθηνά και στην άλλη τον βασιλιά όρθιο να παρακολουθεί αθλητές με μεγαλόπρεπο αθλητικό παράστημα, που έχουν αρχίσει το αγώνισμα της πάλης.

Από τους Παναθηναϊκούς αμφορείς χρονολογείται ο τάφος μεταξύ 560 μέχρι το 500 π.Χ.

Στην κορυφή της Ακρόπολης

Μεγαλιθικό σπίτι στην Οπίσω Βρύση

Από την Οπίσω Βρύση υδρευόταν και η Αρχαία Πραισός . Σε ορισμένα σημεία σήμερα είναι ορατές οι πήλινες σωλήνες ύδρευσης.

Στον Άγιο Κωνσταντίνο ή «φλέγα του Τζανή» ή «Οπίσω βρύση» ο Bosanquet αποκάλυψε σπίτι μεγαλιθικό, δηλαδή φτιαγμένο από πέτρες μεγάλων διαστάσεων, και διάφορους τάφους, στους οποίους βρέθηκαν αξιόλογα κτερίσματα, όπως χρυσά δακτυλίδια, μια χρυσή ροζέτα σε σχήμα άνθους, ένας χρυσός στατήρας, αγγείο σε σχήμα πουλιού, ένας αχάτης κίτρινος με γαλακτώδεις ραβδώσεις, πάνω στον οποίο είναι σκαλισμένο ένα βόδι πλαγιασμένο στο λιβάδι και ένας κυνηγός που το συλλαμβάνει από τα κέρατα, δεκάδες σπαθιά, αιχμές δοράτων κ.α.

Στα νεώτερα χρόνια είχε διενεργήσει εκεί έρευνες και ο έφορος Νικόλαος Πλάτων. Σύμφωνα με τα αναφερόμενα στο σχετικό αρχαιολογικό δελτίο του 1978, το κτίσμα ανήκει στην μεταβατική περίοδο ΜΜ ΙΙΙ Β-ΥΜ ΙΑ . Τριγύρω υπάρχουν εμφανή ίχνη οικισμού. Από εδώ προέρχεται και ένας διπλούς πέλεκυς του Μουσείου Αγίου Νικολάου, άριστα διατηρημένος.

Στην περιοχή αυτή υπήρχε και ναός της Κλασσικής εποχής, αφιερωμένος, μάλλον στη θεότητα της πηγής.

Νομίσματα

Στην περιοχή Πραισού έχουν βρεθεί 50 τύποι νομισμάτων στα οποία εικονίζονται ο Δίας που θηλάζει από αγελάδα, ο Ηρακλής γυμνός και αγένειος, ο Δίας ένθρονος, με την αριστερά υψωμένη που κρατεί σκήπτρο και στη δεξιά αετό περιστέρι, κεφαλή βοδιού, αίγαγρος, κεφαλή γοργόνας κ.ά. συνοδευόμενα με την επιγραφή "ΠΡΑΙΣΙΟΝ".

Επιγραφές

Κατά το έτος 1888 στα ερείπια της Πραισού ανακαλύφθηκε από τον Halbherr επιγραφή σε πορώδη λίθο γραμμένη βουστροφηδόν. Η δεύτερη ανακαλύφθηκε από τον Bosanquet το 1901, στην 3η ακρόπολη και στον βωμό της και είναι από πορώδη λίθο. Υποθέτουν ότι το περιεχόμενό της είναι θρησκευτικό λόγω του ότι βρέθηκε δίπλα στο βωμό και μέσα σε τέφρα καμένων οστών ζώων.

Τρίτη επιγραφή βρέθηκε από την αγγλική αρχαιολογική Σχολή, το 1904, στο βωμό της ακρόπολης της Πραισού που είναι κάτω από την κορυφή.

Τα γράμματα των τριών επιγραφών είναι όμοια με του Ιωνικού αλφαβήτου και ανάγονται αντίστοιχα στην 6η ,στην αρχή της 5ης και 4ης εκατονταετίας π.Χ.

Οι επιγραφές που βρέθηκαν, παραδόθηκαν στον Halbeher, και αποδεικνύουν ότι η επικράτεια της Πραισού υπήρξε αυτόνομη και υπό δημοκρατικό πολίτευμα.

Και βέβαια ανάμεσα σε όλους αυτούς τους θησαυρούς βλέπουμε και τις μεταγενέστερες κατασκευές. Ερείπια ναών βυζαντινών διάσπαρτα στη γη των Ετεοκρητών (Άγιος Νικόλαος, Παναγία ή Αγία Λουκία) μαρτυρούν πως ο τόπος αυτός δεν εγκαταλείφθηκε στους ελληνιστικούς χρόνους. Μπορεί να σταμάτησε η κατοίκηση του αλλά κράτησε κάτι από την ιερότητα και την αξία του για τις γενιές που ακολούθησαν, με τους σύγχρονους Πραίσιους να ελπίζουν πως ίσως μια μέρα να τον δουν πλήρως ανασκαμμένο και αξιοποιημένο αρχαιολογικά, για να μπορούν να μοιραστούν το παρελθόν τους με όλους όσοι θα επισκέπτονται αυτή τη γωνιά της Κρήτης.

(Αντλήθηκαν πληροφορίες από την Ιστοσελίδα του Δήμου Σητείας και το περιοδικό Κρητικό Πανόραμα, τεύχος 36, 2010)

Δείτε επίσης:

Νέα Πραισός-πρώην Βαβέλοι: Το χωριό της Σητείας που ξαφνιάζει με την ομορφιά του

Ο υπόγειος λαξευτός θάλαμος στην Ακρόπολη Α της Αρχαίας Πραισού και η λατρεία της θεάς Κυβέλης

Πραισός Σητείας: Τα μοναδικά ελαιόδεντρα στην Ελλάδα με γερμανικά ονόματα-Μια ευφυής πρακτική

Βαθιάδες: Η καταπράσινη ρεματιά στη Νέα Πραισό με την Ιερή Πηγή και το αρχαιολογικό ενδιαφέρον